در دهه‌های گذشته در مورد کنشگری مدنی بحث های مختلفی در محافل آکادمیک و عرصه های سیاسی - اجتماعی درگرفته است. در محافل آموزشی و دانشگاهی کنشگری را در چارچوب یک فعالیت سازماندهی شده و روشمند با رویکردهای مختلف نظری مطالعه کرده اند و آن را به کنشگران مدنی آموخته اند. کنشگری هم به عنوان مشخصه‌ی پویای و شادابی جامعه و هم روشی برای زیست اجتماعی مورد توجه بوده است. دولت‌ها، سازمان‌های خصوصی، گروه‌های اجتماعی و نهادهای مستقل مردمی همگی بر ضرورت و اثربخشی کنشگری مدنی تاکید دارند. با توجه به اهمیت کنشگری مدنی و نقش سازنده‌ای آن در تغییرات اجتماعی و دمکراتیزه کردن جامعه است که موسسه «کنشگران داوطلب» اقدام به تدوین راهنمای اموزشی در این زمینه نموده است.
نیاز به در اختیار داشتن مجموعه راهنمای آموزشی مدونی که از ابعاد و روش‌ها و سبک های مختلف کنشگری انلاین و آفلاین برای کنشگران مدنی سخن بگوید، بتواند همانند یک منبع راهنما مورد مراجعه باشد و در عین حال تحولات اجتماعی سیاسی را مورد توجه قرار دهد بسیار احساس می‌شد. تدوین این راهنمای آموزشی با توجه به همه این نیازها و ضرورت ها شروع شد. در عین حال نمیتوان فراموش کرد که محیط سیاسی -اجتماعی در ایران و در مجموعه تحولات خاورمیانه با دیگر محیط‌های دموکراتیک متفاوت است. کنشگری در جوامع دموکراتیک به عنوان بخش مشروع قانونی و بشدت مورد حمایت‌های قانونی، سیاسی و اجتماعی است. در حالی که برای پرداختن به کنشگری در ایران الزاما باید مخاطرات متعددی را مورد توجه قرار می‌دادیم.
از این رو با تاکید بر متفاوت بودن محیط کنشگری در ایران و سایر نقاط به محور کنشگری در محیط‌های پرمخاطره رسیدیم. این ترکیب به این معناست که کنشگری در ایران روبروی چالش های ویژه و موانع دیگر هم هست. در بخش‌هایی سعی کردیم بطور خاص بر این ویژگی متمایز تمرکز کنیم.
کنشگری مدنی در ایران معاصر یکی از محورهای بسیار مهم زیست اجتماعی بوده است. وضعیت کنشگران مدنی و فعالیت های آنهاخود تبدیل به شاخص بسیار مهمی برای سنجش فراز و فرودهای سیاسی - اجتماعی شده است. وضعیت کنشگری مدنی و زمینه هایی که بتواند به هر چه فعال تر شدن آن بینجامد، از ویژگی های محیط سیاسی اجتماعی تاثیر پذیرفته است. از سویی خود کنشگری دارای دینامیسم‌هایی بوده که تبدیل به مشخصات خاصی از جامعه مدنی شده. در نتیجه میان محیط سیاسی و ویژگی های جامعه مدنی رفت و برگشتی اتفاق افتاده و می‌افتد که می توان آنها را به ویژگی های خود جامعه مدنی و مختصات خود کنشگری تعبیر کرد.
بر این اساس باید گفت، کنشگر مدنی فضا و جهان بزرگی از مناسبات اجتماعی را نمایندگی می‌کند، درگیر واقعیات سخت اجتماعی و سیاسی است، از آنها متاثر می‌شود و متقابلا بر آن تاثیر می‌گذارد. کنشگری هم ابزار عملیاتی پیش بردن خواست ها و مطالبات مدنی بوده است و هم در فراز و فرودهای متعددی، خود به معیاری برای سنجیدن و سنجش وضعیت اجتماعی-سیاسی تبدیل شده است.
کنش گری مدنی درایران قدمت تاریخی دارد در درازای تاریخ قبض و بسط های بسیاری داشته است. همواره تلاش برای زیست و بهتر و کاهش آلام، تشکیل گروه و فعالیت مستمر دسته‌جمعی با زمینه‌های خیرخواهی و کمک به همنوعان با درون مایه های مذهبی، صنفی و آموزشی بخشی از تاریخ این مرز و بوم بوده است. این فعالیت‌ها بیرون از رابطه خویشاوندی درون خانواده و نهادهای رسمی دولت برای قرن‌ها در عرصه مدنی تجربه شده است. در سده اخیر نیز با ظهور جنبش دموکراسی خواهی و حاکمیت قانون و توجه به متشکل شدن گروه ها و نیروهای اجتماعی تجربه مدرن ایرانی‌ها از فعالیت‌های گروهی مستقل، آزادانه و مدلهای مختلف کنشگری توجه بیشتر و فوری‌تری را برای شناخت آن پیش چشم ما گذاشته است.
اما داستان متاخر کنشگری مدنی ایرانی بعد از دهه ٧٠شمسی با گشایش نسبی سیاسی، تنوع و تنفس‌های جدید رسانه‌ای و تلاش‌های جدید برای تصویب قوانین حمایت کننده برای تشکل یابی از دهه 70 شمسی وارد مرحله‌ی جدیدی شد. در دهه هفتاد شمسی دولت در ایران آشکارا از گسترش و افزایش فعالیت های مدنی دفاع می کرد. همزمان برنامه سوم توسعه به موضوع تشکل یابی و نهادسازی توسط مردم توجه زیادی نشان داد. حمایت از توسعه فعالیت های مدنی همزمان همراه بود با سیاست کوچک‌سازی دولت که مدعی کنار رفتن دولت از دخالت در همه امور بود.
تا حدودی همزمانی این دو اتفاق یعنی سیاست تعدیل ساختاری یا کوچک سازی دولت و سیاست سپردن امور اجتماعی و وظایف حاکمیتی به سازمان ها و نهادهای مدنی باعث گسترش عددی فعالیت های مدنی هم شد. بویژه در بخش آموزش و سلامت عقب رفتن دولت، نیازهای رفع نشده وسیعی را برگردن سازمان های مدنی می‌انداخت. نهادهای مردمی و تشکل های مستقل در خیلی نقاط عملا مسئولیتهای رها شده‌ی دولت را پوشش می‌دادند. این حجم کار آنها را حتی بیشتر از قبل هم می‌کرد.
در این فضای جدید بوجود آمده کنشگری مدنی تبدیل به یک بازیگری موثر اجتماعی شد. فضای جدید لزوم شناخت و ارتقا دانش و تکنیک ها و فنون کنشگری را چند برابر بیشتر کرد. کنشگران مدنی بازیگری اجتماعی مهمی بودند[شدند] که فراتر از سطوح گروهی و خرد محلی نقش ایفا می‌کردند. ساختار سیاسی را روبروی ترتیبات و مناسبات جدیدی قرار می‌دادند، ابتکارات جدید اجتماعی را خلق می کرد و نیروهای جدید را وارد زیست – جهان اجتماعی می کردند و همزمان خود نیازمند پیدا کردن راهی برای ظرفیت سازی، ارتقا و بازسازی بیشتر و بهتر خود بودند. در دهه 70 وجوه نهادی تشکل‌ها اهمیت بیشتری داشت. فعالیت کنشگران مدنی در دهه 80 به سمت جنبشی شدن پیشرفت و در دهه 90 با بروز شرایط دشوار اقتصادی و فشارهای سیاسی کنشگری مدنی در حوزه‌هایی که بیشتر برای رسیدگی به آسیبها و بقا اجتماعی معطوف بود، درگیر شد.
هر چه بعد از دهه 80، جامعه ایرانی بواسطه سرکوب‌های سیاسی و تنگناهای اقتصادی ناشی از تحریم و سومدیریت و فساد سیستماتیک دچار انسداد سیاسی پیچیده تری می‌شد و افول نسبی در فعالیت های جامعه مدنی و حوزه کنشگری مدنی آغاز شد.
در چنین فضایی فعالیت مستقل اجتماعی-سیاسی در بطن جامعه از فرمهای نهادی و تشکلی عمدتا به دینامیسم های افقی و پراکنده آن چیزی که به جامعه جنبشی (Movement Society) تغبیر می‌شود تحول پیدا کرد. در چنین فضایی بویژه بعد از جنبش سبز و راکد ماندن حوزه فعالیت های مدنی، کنشگران مدنی – سیاسی در بزنگاههای مهمی توانستند در فرمی از یک سازماندهی جنبشی-اعتراضی اعتراضات دی ماه 96 و آبان ماه 98 و تابستان 1400 را رقم بزنند.
اما در تمامی این سال ها کنشگری مدنی علیرغم شرایط محیطی پر مخاطره و سرکوب به جلو گام بر داشته است. گرچه پیچیدگی مسئولیت‌ها، خواستها و مطالبات بر زمین مانده که انتظار می‌رفت «کنشگران مدنی» آن را محقق کند و برای آن راه چاره بیابد بیشتر می‌شد. جامعه ایرانی از یک سو درگیرمسئله دموکراسی، آزادی و حقوق بشر و توسعه بود و همچنان هست و از سوی دیگر دولتی بهیموث گونه و نیروهای دموکراسی ستیز و دشمنان جامعه آنرا احاطه کرده است. در این میان انتظار و توقع از کنشگرانی مدنی آنست که در این شرایط محیطی پر مخاطره با شناخت درست محیط، توانمندی ها و ناتوانی ها، مدیریت تغییر و مدیریت برای ایجاد تغییر در جامعه ایرانی بر عهده گیرند و برنامه‌های توسعه جامعه مدنی و طرح های جایگزین و احتمالی برای رویارویی با هر توفان و آسیب را مدنظر داشته باشند، بیشتر می‌شود.
گرچه در برخی از لحظات، از کنشگران انتظار می‌رود که آن بار امانتی که دیگر نیروهای سیاسی - اجتماعی نتوانسته اند آنرا بردوش کشند. آنان تبدیل به شوالیه‌های شوند که همه مسائل و مشکلات جامعه را حل نمایند و طرحی نو در اندازند. در حالی که آنان در بشتر مواقع، کمترین امکانات یا فرصتی برای پرداخت به خود، موقعیت یابی و هدف گذاری پیش رو داشتند. به لحاظ حرفه‌ای ابزار و آمادگی یا دانش کافی در دسترس‌شان نبوده و همزمان مجبوربوده‌اند بسیار حرفه‌ای عمل کنند. تلنباری از مسائل بغرنج و پییچده آنها را احاطه کرده، دولتی بهیموث گونه در برابر آنها قرار داشت و فشار سیاسی - امنیتی، نوسان‌های اقتصادی، افول سرمایه اجتماعی و نهیلیسم اجتماعی توان مدیریت و کنترل شرایط را از آنها گرفته، اما آنها همچنان روبروی خیل وسیعی از مطالبات زمین مانده هستند و جامعه ایرانی نیاز به کنشگری فعال و اثرگذار دارند.
مجموعه پیش‌رو در پاسخ به چنین پیچیدگی در خصوص چیستی و چرایی کنشگری مدنی و برای در اختیار داشتن مجموعه آموزشی منسجم از مسائل و موضوعات مرتبط با کنشگری در قالب تئوریک و عملی فراهم آمده است.
نکته مهم دیگر این است که در سطح گفتارهای سیاسی اگر جریان‌های ایران معاصر را در دسته‌بندی کلی ناسیونالیست‌ها، اسلام‌گراها و چپ‌ها دسته‌بندی کنیم، هیچ گروهی را پیدا نمی‌کنیم که به اهمیت و ضرورت کنشگری مدنی برای گذار به دموکراسی پایدار و شیوه اداره مطلوب معترف نباشد و به شکلی پیگیر پیش بردن الگویی از کنشگری مدنی نبوده باشند.
کنشگری، میدان مشترک همه نیروهای سیاسی و اجتماعی است و از اینروست که تعریف و فراهم کردن زمینه‌ای برای تقویت آن چه در سطح دانش تئوریک و آگاهی بخشی حرفه‌ای به نفع همه و برای همه است. آگاهی بخشی در مورد چند و چون کنشگری و نزدیک کردن کنشگری به معیارهای حرفه‌ای نیاز همه ما و ضرورتی غیر قابل انکار است. «کنشگری مدنی» همانند یک میراث اجتماعی از دوره‌ای به دوره دیگر منتقل می‌شود و زنجیر اتصال تجربه‌های مردمی در سطوح میانی جامعه است. شناخت «کنشگری مدنی» شناخت تاریخ و مختصات اجتماعی یک جامعه است. معیار و سنجه مهمی در فهم دگرگونی‌های جامعه، هدف‌گذاری برای آینده و پی‌بردن به چراهای شکست اجتماعی و البته سیاسی است.
چرایی این مجموعه آموزشی
درچند دهه گذشته متون فراوانی درخصوص فعالیت‌های مدنی و کنشگری نوشته و منتشر شده‌است. اما کتابی در دسترس نبوده‌است که بتواند موضوع کنشگری مدنی و مسائل مرتبط با آن را در یک مجموعه کنار هم بگذارد و همزمان متنی را آماده کند که بتواند به شیوه‌ای آموزشی، مسیر کنشگری مدنی را با همه اجزاء لازم و ممکن ترسیم کند و مانند یک خودآموز عمل کند؛ کتابی که همه اصول اولیۀ موضوع کنشگری را ونیز شناخت ماهیت آن و ضرورت‌های موجود را درخصوص محیط‌های پرمخاطرۀ برابر کنشگری مدنی در کنار بحث‌های نظری و موضوع‌های جدید کنشگری مدنی توأمان در بر بگیرد. این کتاب در پاسخ به یک نیاز جدی و خلائی واقعی نوشته شده‌است.این کتاب از تعریف و نقش‌های کنشگری مدنی آغاز کرده‌است، با تئوری‌های تغییر و بقا بسط یافته و درنهایت، با بررسی چگونگی مراقبت از خود وپایداری فعالیت‌های مدنی پایان یافته‌است. در این کتاب به تسلط بر جنبه‌های مختلف کنشگری، ابزارها، مهارت‌ها و باید و نبایدهای کنشگری به همراه بخشهای اغلب نادیده‌انگاشته‌شده در جریان کنشگری مدنی پرداخته شده‌است؛ موضوع‌هایی همچون: کنشگری دیجیتال و انواع و ملاحظه‌های آن در سال‌های اخیر و البته در محیط‌های پرمخاطره. این کتاب، همزمان نکته‌های جدید و کاربردی دربارۀ آموزش شخصیکنشگری و نیز برای آماده‌کردن نیروهای جوانی دارد که به جامعه کنشگری مدنی می‌پیوندند.
محتوای کتاب
« راهنمای آموزشی کنشگری مدنی در شرایط محیطی پر مخاطره » در فصل اول و با تعریف کنشگری و نقش‌های مرسوم و متداول آن آغاز شده‌است. با نیم‌نگاهی به ضرورت توجه به مخاطره‌های کنشگری در محیط‌های مواجه با سرکوب و فشارهای مختلف سیاسی-اقتصادی، نقش‌های مکملی را برای آن در نظر گرفتیم و گفته‌ایم که همه این نقش‌ها چه کمکی به «کنشگری مدنی» می‌کنند و چه شکلی از کنشگری ایدئال است و چه‌طور باید به آن رسید.
در فصل دوم، دربارۀ این موضوع بحث می‌شود که چه‌طور آرمان یا رؤیای شخصی به تغییر اجتماعی بدل می‌شود. این فصل در عمل ما را با مارپیچ این دگرگونی مهم در سطح بررسی مداخله‌هایی سه‌گانه آشنا می‌کند:
- تحول‌های شخصی (من و کنش من)؛
- تحول‌های جمعی(فرد با اطرافیان)؛
- و تحول‌های سیاسی و اجتماعی.
فصل سوم چارچوب راهبردی هشت‌مرحله‌ای جنبش‌های مدنی را بازگو می‌کند. می‌دانیم که جنبش‌های مدنی در هر بستری پدیده‌ای خاص و احتمالاً غیرقابل‌تعمیم‌اند اما مهم این است که به کلی‌ترین اصول ظهور و موفقیت آنها به‌عنوان محورهایی توجه شود که در بیشتر تجربه‌های مدنی قابل‌مشاهده و پیگیری بوده‌اند. جنبش‌های مدنی با وجود اینکه هنوز قانوین ازلی و ابدی برای‌شان نوشته نشده‌است و نوشته نخواهدشد، اما کمابیش اصول و محورهای مشترکی دارند. فصل سوم با تمرکز بر روند هشت‌مرحله‌ای از مدل تغییراجتماعی به نام برنامۀ عمل جنبش 1 بهره می‌گیرد تا چگونگی موفقیت یک جنبش اجتماعی را توضیح دهد.
اهمیت فصل سوم وقتی در کنار تجربه‌های متأخر جامعه ایران از جنبش‌های اجتماعی گذاشته می‌شود، احتمالاً به خواننده این نکته‌های مهم را یادآوری می‌کند که ازنو آن تجربه‌ها، دلیل‌های پیشروی یا احتمالاً شکست و توقف آن را ارزیابی کند و در حرکت روبه‌جلو چشم مراقب و بازتری نسبت به عناصر سازندۀ جنبش اجتماعی داشته‌باشد. برای تغییرهای اجتماعی همواره به تئوری تغییر توجه داشته‌باشد و اجزاء آن را با دقت دنبال کند و کنار هم بچیند.
فصل چهارم به ضرورت کار اجتماعی می‌پردازد که همواره به سوی شبکه‌سازی و ایجاد پیوندهای بیشتر و متراکم‌تر میل می‌کند. این فصل سراغ شبکه‌سازی و ضرورت تقویت همکاری آن رفته‌است. ویژگی‌های ضروری برای موفقیت شبکه‌ها می‌تواند از الگوی عمل فکرشده‌ای همچون ستارۀ استراتژی پیروی کند. این مدل ساده، میانبری برای شناسایی توانایی‌ها، ضرورتها و البته چندوجهی دیدن کارشبکه‌ای است.
فصل پنجم به تدوین نظریه برای محیط‌های پرمخاطره پراخته‌است. در فصل‌های قبلی دیدیم پیگیری تغییر اجتماعی بدون تجهیز به یک چارچوب نظری و قابل‌پیش‌بینی، عملی غیرقابل‌پذیرش است. شناسایی رفتار مطلوب و تغییر ظرفیت در گرو شناسایی یک تئوری تغییر اجمالی است که می‌تواند نشان دهد چه‌طور این تئوری‌های جزئی تغییر، کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند و به ایجاد تأثیر های مدنظر کمک می‌کنند.
در فصل ششم به تحلیل ذی‌نفعان پرداختیم که در مرحله‌های آغازین شکل‌دادن به پروژۀ تغییرهای اجتماعی بسیار مهم و حیاتی است. چنان‌که گفتیم برای تغییر به نظریه تغییر نیاز داریم که بخش مهمی از تدوین آن به شناسایی دقیق و درست ذی‌نفعان برمی‌گردد. در انتهای فصل نیز روش «حل مناقشه» به‌عنوان یکی از مسیرهای شناسایی ذی‌نفعان معرفی شده‌است. فصل هفتم دربارۀ تجزیه و تحلیل قدرت و ضلع‌ها و ابعاد مختلف بحث قدرت است.
فصل هشتم به استراتژی به‌مثابه هنر کنشگری پرداخته‌است؛ رو‌ش‌های درک و تحلیل پیچیدگی و ابعاد تودرتوی چیدن استراتژی مناسب برای کنشگری و شرایطی که کمک می‌کند تا تعیین استراتژی به نتیجه‌بخشی آن کمک کند.
فصل نهم به کنش‌های استراتژی پایدار می‌پردازد و درعین‌حال یکی از عملی‌ترین توصیه‌ها برای تحقق این استراتژی را مطرح می‌کند. مسئلۀ کمپین‌ها، ساختارها و رهبری مشارکتی غیرمتمرکز، شیوه‌های تعامل با مخاطبان، دستورالعمل‌های مشخص و ملاحظه‌های رسانه‌ای را با جزئیات عملی برای مخاطبان بازگو می‌کند.
فصل دهم یکی از فصل‌های بسیار مهم این مجموعه است. به دلیل شکل‌گیری و توسعۀ بخش مهمی از کنشگری اجتماعی در فضای آنلاین این بخش شایستۀ توجه خاصی بوده‌است. حتی می‌توان گفت کنشگری در فضای آنلاین در سال‌های گذشته، سهم بیشتری نسبت به امکان کنشگری آفلاین و واقعی داشته‌است. در این فصل به مرور رویدادهای برجستۀ دهۀ گذشته به‌عنوان نقاط عطف جنبش‌های اجتماعی مبتنی بر کاربرد فضای اینترنت می‌پردازیم که در ادامه به بحث کنشگری آنلاین و الگوهای آن نیز پیوند خورده‌است.
درواقع، کنشگری آنلاین نیز الگوها و ظرفیت‌های ویژه‌ای دارد و حتی در مطالعه‌های اخیر درخصوصجامعه مدنی ایران به آن توصیه شده‌است. باید به تحول‌های جامعه مدنیو کنشگری در ایران با درنظرگرفتن منطق شبکه‌ای توجه شود.
فصل یازدهم به موضوع پایداری در کنشگری در سطح فردی، گروهی و سازمانی می‌پردازد. پایداری کنشگری به معنای حفظ توان فردی و شخصی کنشگر است. به برداشتهای کنشگر از جهان فعالیت هایش و ویژگی هایی که در نتیجه این جهانبینی بوجود می‌آید، می پردازد. در این فصل ضرورت مراقبت از خود در کنار مسئله حفظ فعالیت های گروهی به عنوان مقیاسی که معمولا بیشترین چالش های تداوم کنشگری از میان آن برمی خیزد، در کنار یکدیگر قرار گرفته است. در چالش پایداری کنشگری در سطح فعالیت های گروهی، موضوع مدلهای تصمیم گیری به عنوان یکی مسائل مهم پایداری کنشگری مورد توجه قرار می گیرد. در عین حال اهمیت حفظ خود و مراقبت از سلامت جسمی و روحی کنشگران در این فصل در سطوح مختلف به بحث گذاشته می‌شود و توصیه‌هایی نیز برای توقف مشکلاتی همچون ازپاافتادگی کنشگری مطرح می شود.
فصل دوازدهم، درواقع فصل آخر این کتاب است که به بحث مهم امنیت می‌پردازد. این فصل با ارائه ارزیابی ریسک، تحلیل تهدیدها، چگونگی تهیه برنامه‌ها، تحلیل موقعیت و تهیۀ برنامه‌های امنیتی کمک بزرگی به حفظ امنیت کنشگران و فعالیت‌های مدنی خواهدکرد. مهارت محاسبه ریسک و تدوین اقدام‌های مناسب امنیتی اصولی کلی دارد که در این فصل به آنها پرداخته شده‌است.
ملاحظات مهم برای کنشگری مدنی در جامعه ایرانی
جامعه ایران در آستانۀ قرن جدید خورشیدی با مسئله‌های بغرنج متعددی روبه‌روست. جامعه، از یک سو درگیر بحران‌های شدید سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است و از سوی دیگر، امکان‌های محدودی برای ساماندهی، تشکل‌یابی و از همه مهم‌تر کنشگری مستقل مدنی دارد. دولت، از یک سو بخش مهم و بزرگی را از فضاهای مدنی تسخیر کرده و از سوی دیگر، برخیاز وظیفه‌ها و مسئولیت‌هایخود را رها کرده‌است. در این فضا، فعالیت‌های مدنی می‌توانند نیازها و ضرورت‌های مهمی را در حوزه آزادی، بهزیستی، توسعه و برابری و البته محافظتی همچون کنشگری محیط‌زیستی و سلامتی ساماندهی کند، اما با مانع‌هایی جدی روبه‌روست؛ مانع‌هایی که گاه برابر دولت بهیموث‌گون با آن مواجه می‌شود و گاه در متن جامعه برابر خود می‌یابد. عبور از این شرایط دشوار، سوای ضرورت‌های سیاسی باید به دانش و راه‌حل‌های اندیشیده‌شده‌ای مجهز و همراه باشد. آماده‌سازی کنشگران مدنی به صورت حرفه‌ای در هیچ برنامه آموزش رسمیو غیررسمی پیش‌بینی نشده‌است و جامعه مدنیهم توان بالایی برای زیرپوشش‌گرفتن آن ندارد. همزمان با وجود نیازهای بسیار، راه‌های رفع آن مسدود است. در زیر چند ملاحظۀ کلی در این خصوص را بررسی می‌کنیم:
- جامعه به لحاظ جمعیت‌شناسی بسیار جوان است و نیازهای توسعه‌ای اقتصادی-سیاسی فراوانی دارد. در عین حال اسطوره قدرت نظام مسلط سیاسی نیز بسیار فرسوده شده است.
- جامعه همزمان نسبت به دهه‌های قبل خواست‌های انباشته‌ای دارد. شکاف‌های متعدد اقتصادی و اجتماعی و فربه شدن حاشیه‌نشنی و گسترش عددی و جغرافیایی زیست‌های حاشیه‌ای. در این میان فرصت چندانی برای تمرین همکاری‌های مدنی و مردمی به آن داده نشده است. نیروی فراوانی بدون سازماندهی در عرصه اجتماعی وجود دارد. اهمیت و نقش خطیر کنشگران مدنی در وضعیتی که از آن به برهوت اجتماعی یاد می‌شود، مهم است. آنها می‌توانند حلقه وصل و حفظ این نیروی اجتماعی رهاشده با دورنمای امیدبخشی باشند و افق نگران کننده سیل خواستها را تا حدودی به اضلاع همکاری و امید برای تحقق خواستها پیوند بزنند.
-
فضای مجازی و ضریب نفوذ بالای اینترنت در حیطه اطلاع رسانی عمومی و آگاهی بخشی، جامعه مدنی را به حیطه جدید اثرگذاری متصل کرده است که کنشگری آنلاین در آن یکی از مدلهای مهم اثربخشی در جامعه است. تعاملات جامعه آنلاین و آفلاین برای کنشگری موثر باید با شناخت و مورد توجه قرار دادن «جامعه آنلاین» باشد. در این سال‌ها نیز ظهور بازیگران جدید در صحنه اجتماعی ایران -به‌ویژه در فضای دیجیتال اعم از وب‌سایت‌ها، وبلاگ‌ها، انواع برنامه‌های اطلاع‌رسانی و ترویجی آنلاین، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی- جامعه مدنیو در پی آن کنشگری را با پیچیدگی‌های دیگری روبه‌رو کرد.بازیگران جدید در سطح ملی و حتی بین‌المللی، ماهیتی متمایز از بازیگران سنتی دارند. هم‌چنین توسعه فناوری‌های ارتباطی و گسترش شبکه‌های مجازی و اجتماعی، به درآمیختگی مبحث‌های اجتماعی با پارامترهای جدید منجر شده‌است.
- ساختارهای اقتدار درحالت ضعیف شدن است و ماشاهد ظهور سوژه‌های جدید اجتماعی و مدلهای متناسب کنشگری هستیم. پدیده «دختران انقلاب» را پیدایی نسل نوظهوری از کنشگران اجتماعی باید قلمداد کرد 2. نسلی که شیوه‌های کنشگری‌شان نیازمند توجه بیشتر است و همزمان می‌تواند به معادلات جدیدتری در حوزه تحولات اجتماعی پیوند بخورد. بویژه سرعت تحولات بدنبال کاربرد فناوری و شبکه‌های اجتماعی ضرورتها و فضاهای جدید عمل و کنشی را فراهم کرده است که در تجربه کلاسیک کنشگری ما نمی‌توانستیم سراغی از آن بگیریم. فصولی که در این مجموعه بر کنشگری آنلاین و بازخوانی تجربه‌های جنبش‌های اجتماعی متکی بر شبکه‌های اجتماعی فراهم آمده است، توضیح می‌دهد که چه تفاوتی میان شبکه سازی آنلاین و آفلاین وجود دارد. موضوعی که همچنان نیاز داریم بیشتر در مورد آن از تجربه‌های کنشگران آنلاین برای پی بردن به دینامیسم های آن بدانیم.
این مجموعه با توجه به نیاز ضروری برای نورانداختن به زوایای کمتر یا گفته نشده کنشگری مدنی تلاش کرده است، اصول و نیازها و ضرورت‌های این مهم را در کنار هم بگذارد.
توجه به همه اجزا آنچه در این مجموعه می‌آید انتظاری نیست که از خواننده و کنشگر مدنی مخاطب این مجموعه برود، بلکه بیشتر تلاش شده است حیطه وسیع و عناصر اثر بخش بر کار مدنی را در ابعاد مختلف مورد توجه قراردهیم. هرکنشگری شرایط و اقتضائات خودش را دارد اما پیروی از اصولی که در دیگر تجربه‌های موفق وجود داشته، می‌تواند شبیه میانبری باشد که کنشگر را به مقصود برساند با خطاها و اتلاف منابع کمتر..
کلام آخر پرداختن به مبحث کنشگری مدنی مستلزم وارد شدن به حیطه‌ی وسیعی از مسائل مرتبط با آن است. در این کتاب در مورد مهمترین آنها حرف زده‌ایم. مطمئنا کتاب پیش روی یک دانشنامه در خصوص کنشگری نیست، بلکه سعی کرده با وفادار ماندن به مهمترین مباحث و جدیدترین آنها، مجموعه‌ای کاربردی را در عین مورد توجه قرار دادن وجوه نظری کنشگری مدنی با هم مورد توجه قرار دهد.
این راهنمای آموزشی برای پاسخگویی به نیاز برای تعریف کنشگری و ملزومات عملیاتی انجام کنشگری، مکانیسم های مهم در جریان پروژه های کنشگری برای ایجاد و تحقق تغییرات مطلوب اجتماعی تدوین شده است. خواننده می‌تواند بصورت خودآموز با متن روبرو شود. در عین حال متن برای تدریس گروهی نیز متناسب است. پدیدآورندگان امید دارند خوانندگان بتوانند با مطالعه و تمرین بخشهای مربوط قدم در راه حرفه ای تر شدن فعالیت های مدنی و کنشگری بردارند.
