کنشگری دیجیتال چیست؟

می کنشگری دیجیتال، به تلاش برای ایجاد تغییرات اجتماعی سیاسی با استفاده از ابزار دیجیتال نظیر اینترنت، گوشی های همراه یا شبکه های اجتماعی گفته می شود. برخی تعاریف بین کنشگری دیجیتال (Digital Activism) و کنشگری اینترنتی (Internet Activism) تفاوت قائل شده اند. این تفاوت قائل شدن به این علت است که کنشگری دیجیتال به استفاده از هر نوع ابزار دیجیتال برای فعالیت مدنی گفته می شود. ابزارهای استفاده شده در کنشگری دیجیتال، می توانند به اینترنت وصل یا از آن قطع باشند. مثلا پیامک های ساده مخابراتی نیز بخشی از ابزار فعالان در مبحث کنشگری دیجیتال هستند. اما کنشگری اینترنتی مربوط به استفاده از ابزار دیجیتال متصل به اینترنت است. با این همه، با افزایش نفوذ اینترنت در جهان و انقلابی که خصوصا خلق شبکه های اجتماعی نظیر فیس بوک و توییتر در استفاده ارتباطی از اینترنت ایجاد کرده اند، کنشگری دیجیتال، کنشگری اینترنتی، کنشگری آن لاین، کنشگری سایبری، کنشگری وب و کنشگری الکترونیکی همگی به نوعی از کنشگری گفته می شود که در آن اینترنت به طول کامل یا تا اندازه ای در پیشبرد اهداف کنشگری مدنی نقش بازی می کند.

کنشگری مدنی دیجیتال از اصول و ارزش های مشابهی نظیر کنشگری مدنی آف لاین برخوردار است. که به برخی از آن ها در این جا اشاره می کنیم:

• کنشگری مدنی دیجیتال خیر عمومی را در نظر دارد و اگرچه شیوه های ترویج موضوعات مختلف (Advocacy) می تواند مشابه به عنوان مثال کمپین های تبلیغاتی سلبریتی های اینستاگرامی حوزه مد و لباس تلقی شود، اما کنشگر مدنی در پی سود شخصی یا سازمانی نیست بلکه در پی خیر عمومی گام برمی دارد.
• آن چه در نمونه پیش گفته شد، درباره منافع سیاسی هم صادق است. کنشگری مدنی دیجیتال اگرچه می تواند در پی تغییرات ساختاری در نهادها یا فرایندهای سیاسی باشد، به دنبال منفعت سیاسی گروه یا حزب خاصی نیست بلکه خیر و منفعت عمومی را دنبال می کند.
• کنشگری مدنی دیجیتال صلح آمیز و به دور از خشونت است. فعالیت های گروه های مروج اندیشه های خشونت طلبانه در اینترنت، کنشگری مدنی دیجیتال محسوب نمی شوند.
• کنشگری مدنی دیجیتال در رسیدن به اهداف خود تابع اخلاق مدنی است، اخلاقیاتی نظیر این که «هدف وسیله را توجیه نمی کند» در چگونگی استفاده کنشگر مدنی از اینترنت نمایان می شود. یک مثال مشخص: در شبکه های اجتماعی نظیر توییتر و یا اینستاگرام، شمار بالای دنبال کنندگان (Followers) یک کنشگر یا گروه و سازمان مدنی می تواند نشانگر قدرت و نفوذ اجتماعی او باشد. با این همه کنشگر مدنی راه هایی برای دستیابی به فالوئر زیاد انتخاب می کند که مغایر با اهداف مدنی اش نباشد. مثلا از انتشار تصاویر کودکان (که نقض حریم شخصی آن هاست) یا استفاده از ادبیات تبعیض آمیز علیه زنان (sexism) و اقلیت های جنسیتی در صفحات مجازی اش پرهیز می کند.
• کنشگری مدنی دیجیتال اگرچه در پی منافع عمومی است اما نه در قالب فعالیت های خیریه ای که از طریق تلاش برای تغییر ساختارها عمل می کند. از همین رو فعالیت های خیریه ای که در جهان اینترنت به صورت گسترده هم در جریان است در گستره فعالیت های کنشگر مدنی آنلاین یا دیجیتال نیست. برای مثال کسی که از طریق استفاده از شبکه های اجتماعی و فعالیت در فضای اینترنت پول کافی برای کمک به کودکان در یکی از مناطق محروم کشور را جمع می کند و این کار را بدون فساد مالی به خوبی به انجام می رساند، یک فعال در امور خیریه ای است که از اینترنت برای پیشبرد این امر استفاده می کند. اما در همین ارتباط، کنشگر مدنی دیجیتال با استفاده از ابزار دیجیتال در پی تغییر شرایطی است که باعث می شود مردم مناطقی از کشور به حاشیه رانده شوند و در فقر و محرومیت به سر ببرند.
• کنشگری مدنی دیجیتال عموما مروج نافرمانی مدنی به طور کلی یا موردی برای ایجاد تغییر است.

سطوح کنشگری آنلاین

در حال حاضر فعالان حوزه های مختلف جامعه مدنی برای پیشبرد اهداف خود کم یا زیاد از اینترنت استفاده می کنند اقداماتی که عموما متکی به پشتیانی اینترنت از آنهاست. (Internet-supported practices)؛ برخی کارزارهای مختلف مثل پویش ها (Campaign) یا دادخواست های عمومی (Petition) اساسا در فضای اینترنت قابلیت اجرای بالایی دارند و گاهی صرفا اینترنتی طراحی و عملیاتی می شوند. بنابراین از ابتدا تا انتها در فضای اینترنت اتفاق می افتند. اینها نمونه هایی از کنشگری آنلاین هستند: این دسته فعالیت های مدنی را می توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد:

• آن دسته از فعالیت هایی که آگاهی شهروندان را بالا می برد یا توجه جامعه بین المللی و نهادهای مدنی را به موضوعی جلب می کند، مثلا از طریق ویدیوهای زنده (live) اینستاگرامی، طوفان های توییتری (Tweetstorm)، طراحی و انتشار دادخواست های عمومی آن لاین (online Petition) صورت می پذیرد
• و آن دسته از فعالیت هایی که در پی برگزاری گردهم آیی از جمله گردهم آیی های اعتراضی در محیط های عمومی مجازی یا واقعی است، مثل ایجاد صفحات رویدادهای مختلف (Event) در فیس بوک و دعوت از کاربران برای شرکت در آن هاست.

سهم مهمی از کنشگری در دهه اخیر مربوط به کنشگری آنلاین بوده است. کنش های مدنی آنلاین حداقل در دهه اخیر بسیار بیشتر از آنچه تصور می شد بر زندگی اجتماعی یا سیاسی تاثیر گذاشته است. برای شناخت بیشتر از کنشگری آنلاین، از تعریف گارت با ارائه سه مکانیسم کنشگری آنلاین آن را توضیح می دهیم: کنشگری آنلاین شامل اتصال فناوری به جنبش های اجتماعی، مشخصا کم کردن هزینه های مشارکت و همزمان ترویج هویت جمعی و خلق یک اجتماع است. ¹

به موازات اهمیت یافتن کنشگری در جهان زندگی سیاسی اجتماعی معاصر و همپای توسعه فناوری های آنلاین و گسترش اینترنت شکل دیگری از کنشگری هم برجسته شده است. مدل کنشگری آنلاین یا «کنشگری روی صندلی»]² یا کنشگری هشتگی³ عناوینی هستند که برای بیان شیوه ی جدید کنشگری و هم همزمان نقد آن بکار می روند. این مدل کنشگری در قالب جنبش های متاخری همچون #BlackLivesMatter #MeToo #NeverAgain نشان داد که توان بسیج و سازماندهی بالایی دارند. کنشگری آنلاین شکل هایی از جنبش های اجتماعی را بوجود آوردند که از سطح طبقاتی فراتر رفت و در سطح ملی گسترش پیدا کرد.

کنشگری آنلاین می تواند از طریق شرکت در توفان های توئیتری یا مقاله نویسی در پلتفرم های رسانه ای، در جهت ساخته شدن گفتار و هویتی که بتواند «مردم» را نمایندگی کند:

از طریق کنشی مثل لایک زدن یا به اشتراک گذاشتن، یا ملحق شدن به یک گروه فیس بوکی، خود را سروسامان می دهد. منتقدان کنشگری آنلاین عمدتا بر این باورند که این مدل کنشگری برای تغییرات اجتماعی چندان مفید فایده نیست و برعکس تنها به ایجاد حس مثبت یا درک مثبت از خود می انجامد. این پیش فرض بر چند نکته استوار است: ١.گمان می شود کنشگری آنلاین تنها کلیک کردن است. ٢.همانند کنش های کوچک کنشگری آنلاین بی فایده است. و اینکه ٣.داشتن احساس خوب یا دریافت احساس خوب تاثیری در کنشگری ندارد. با همه این بدبینی ها به کشنگری آنلاین، اتفاقا باید دید که کنشگری در رسانه های اجتماعی می تواند به عنوان گونه ی ضروری از کنش جمعی، شاید مرحله ای در اجماع جمعی شناخته شود و باید آن راه موثری در شکل گیری کنشگری اثرگذار بنامیم. بنابراین استفاده از فضای کنشگری آنلاین درست است که غالبا به صورت فرد فرد صورت می گیرد، اما هدفمندی گروهی فکری یا کنشگری در خصوص منافع و خواست ها، می تواند مطالبه های گروهی را گسترده تر و با سازماندهی بیشتری روبرو کند. تبلور این نمایندگی گروهی را باید در ساخته شدن جنبش های جدید، دارای اهمیت بدانیم. بنابراین کنش فردی وقتی از الگوی هدف دسته جمعی پیروی می کند، دارای نیروی جنبشی و شایسته توجه بیشتر است. بطور سنتی می دانیم که کنش دسته جمعی در خیابان احتمالا دارای ریسک بالا، تلاش زیاد و مختصاتی است که معمولا بصورت گروهی باید اتفاق بیفتد. در حالی که کنشگری آنلاین کم هزینه یا ملزم به تلاش زیاد نیست.

تعریف کنشگری آنلاین با این چالش روبروست که وقتی مردم در مورد کنشگری می شنوند تنها تظاهرات و گردهمایی های بزرگ را تصور می کنند. با این حال نظریه پردازی های اجتماعی عمدتا کنش دسته جمعی (چه فردی چه گروهی) را به عنوان کنشی عامدانه یا با قصد تفسیر کرده اند و آن را تنها یک کنش ناگهانی درک نمی کنند. تضاد میان این دو وضعیت یعنی سازماندهی های هدفمند به عنوان کنشگری کلاسیک و کنشگری کلیکی آنلاین که الزاما صورت فیزیکی دسته جمعی ندارد، باعث شده است تا کنشگری آنلاین گاه حتی در زمره کنشگری قرار نگیرد. کنشگری آنلاین رویه ای که می تواند در آینده به ترویج کنشگری بیانجامد

اتصال آنلاین با آفلاین

وقتی سوال اتصال فضای آنلاین با جهان واقعی را طرح می کنیم، باید مفهوم «بسیج اجماع» را در نظر داشته باشیم. باید انواع «بسیج اجماع» را بشناسیم. بطور مثال: وقتی جنبش های اجتماعی می خواهند در مورد مساله ای حمایت عمومی بدست بیاورند، مستقیما سراغ تاثیرگذاری بر آگاهی، باورها و یا گرایش ها می روند.⁴ آنها دیگران را مطلع می کنند و بر این باورند که وضعیت غیرقابل تحملی در مورد x وجود دارد و باید تغییر کند. این رویه ی اثربخشی را «بسیج اجماع» ⁵ می گویند. این مرحله اولین مرحله ی ضروری در فرآیند ساختن مشارکت است. فرد در محیط گروهی یا سازمانی یا جنبش اجتماعی بدون حداقلی از توافق بر سر اهداف شدنی و باارزش، نمی تواند به فضای کنشگری وارد شود. مدل های قبل از ظهور اینترنت «بسیج اجماع» نوشتن نامه و طومار بود.⁶ اما با ظهور اینترنت فضاهایی مثل فیس بوک، توئیتر و تلگرام نشان داد که فضای آنلاین محیط مناسبی برای «اقدامات متقاعد کننده» مثل طوار، ایمیل های گروهی، جلسات آنلاین، کمپین های اطلاع رسانی، هشتگ زنی، است. در دوره اخیر از ترکیب فعالیت های آنلاین و واقعی شکلی از کنشگری ظهور کرده است که اخیرا ان را «کشنگری اطلاع رسانی» نامگذاری کرده اند: بالابردن تعهد، جمع آوری اطلاعات، پخش کردن اطلاعات، شکل دادن به همبستگی، کمک به اعتراض های مسکوت مانده و تحت تاثیر قراردادن عقاید شهروندان.⁷

با همین شیوه ی گفته شده کمپین های مختلفی در دنیا آغاز و به سرانجام رسیده است: هشتگ #MeToo باعث همبستگی و جلب توجه به قربانیان خشونت جنسی شد. در کنشگری آنلاین اینترنت می تواند متغیرفنی بسیج اجماع باشد و در آینده نیز می تواند تبدیل به گام نخست کنشگری شود.

مدل های کنشگری آنلاین یا ترکیبی بحث های مهمی را دامن زده است: بعضی هر دوی آن را موثر می دانند.بعضی مدل تک بعدی یا دو بعدی کنشگری را بهتر از تکبعدی ماندن آن در فضای آنلاین یا واقعی می دانند. اما کنشگری تک بعدی برای اطلاعات بهرت است در حالی که هر دو چندان هم مفاهیمی از هم جدا نیستند. با این حال تحقیقات بیشتر نشان داد کنشگری آنلاین می تواند کنشگری واقعی بیشتری خلق کند. ⁸

فضای آنلاین و تولد کنشگری معمولا چند مرحله دارد: اولین مراحل استفاده از فضای آنلاین دوره « جنینی » است. این مرحله معمولا کاربرها با به اشتراک گذاشتن متن یا نظرات و یا عکس در مرورگرها در سطح جهانی با دیگر کاربران ارتباط می گیرند. مرحله دوم، دوره گسترش آنلاین کنشگری است: ظهور اشکال اولیه رقابت ها که کنش اجتماعی را توسط اینترنت از فضای بیرونی و عینی جدا کرده و به فضای مملو از اطلاعات در سطح کره زمین و در سطح آنلاین وصل می کند. مرحله سوم ظهور شبکه های اجتماعی آنلاین و پلتفرم هایی است که شهروندان خود را بیان می کنند: برای اولین بار این «بیان» نه فقط از طریق جنبشی خیابانی یا اجتماعی در دانشگاه یا پارک بلکه از طریق فضای آنلاین و شبکه های آنلاین اتفاق می افتد. شبکه های آنلاین ابتدائا بصورت متمرکزظهور کردند، کمی بعد غیر متمرکز شدند و هم اکنون صورتی پخش شده و بی نهایت پراکنده پیدا کرده است.⁹

وضعیت کنشگری آنلاین و آفلاین در جوامع تحت سرکوب

توجه به فضای آنلاین بویژه در مورد جوامع تحت سرکوب، از اهمیت بیشتری هم برخوردار است. آنجایی که یا امکان تشکل وجود ندارد یا سازمان های جامعه مدنی روبروی بحران هایی مثل کنترل، دستکاری یا مصادره شدن و ان.جی.اوی دولتی¹⁰ شدن قرار دارند، فضای آنلاین شکلی از جبران جامعه ی واقعی دریغ شده است.

تجربه ی بهار عربی و حضور آنلاین زنان و توفان هشتگ ها باعث براه افتادن اصطلاحی شد که به آن”Hashtag feminism”¹¹ می گفتند. کنشگری که هدف عمده اش اطلاع رسانی بود اما در عین حال از سوی فمینیست های دانشگاهی که پیشتر اشکال کلاسیک کنشگری را تجربه کرده بودند و در موج جدید چندان فعال نبودند، فضای مخالف (Counter-space) ارزیابی می شد. زنان در فضای جدید آنلاین توجه مخاطبان را به مسائلی جلب می کردند که بطور سنتی مورد توجه نبود یا اصلا مساله زنان نبود.¹² در هند #BoardtheBus جلب توجه به نبود امنیت در وسائل نقلیه ی عمومی این کنشگری موفقیت زیادی کسب کرد.¹³ در بریتانیا #EverydaySexism برای گزارش تجربه ی روزمره سکسیسم در فضاهای عمومی از روزمره راه افتاد.

#MeToo در امریکا هم روایت های خشونت های جنسی بود. همزمان این فضای دیجیتال موضوع پارادوکسیکالی نیز برای زنان بود چرا که در همین فضا سایبربولینگ [قلدری سایبری] علیه زنان و مردان در جریان بود. به این معنا که چرخه ی سختی برای حضور زنان وجود دارد: ساکت کردن آنها از فضاهای عمومی و فشار ساختارهای سنتی منتهی به استفاده از این counter-spaces شد. اما ممکن است شکست در این «ضد» فضاها منجر به سکوت همیشگی آنها بشود. این چرخه دشواری را برای زنان به وجود می آورد. اینکه، اجبار به خاموش ماندن درفضاهای عمومی و ساختارهای سنتی آنها را به استفاده از ضد فضاها کشانده اما واکنش های ناگهانی در این فضاها هم می تواند مجددا منجر به خاموش شدن آنها شود. به این ترتیب، درک چگونگی حرکت زنان در فعالیت های رسانه های اجتماعی و شرایطی که بتواند در آینده اقداماتی جمعی را علیه تبعیض جنسی/جنسیتی روزمره پیش بینی کند، امری حیاتی است. بنظر می رسد زنان و اقلیت ها در حالی در فضاهای عمومی و ساختارهای سنتی با محدودیت های بیشتری روبرو هستند از این رو فضاهای counter-space (فضاهای مخالف) یا همین فضای رسانه های آنلاین به مراتب با توان و نیازشان همخوانی بیشتری دارد. این فضا ضد سکوت و همزمان کنش ساز است.¹⁴

ظهور شبکه ها

رسانه های اجتماعی به عنوان ابزار بسیج و تعامل برای شبیه سازی کنشگری با جهان واقعی به شمار می رود. در تمام دهه گذشته بخش مهمی از جنبش های اجتماعی و فعالیت های مدنی بدون شبکه سازی و بهره گرفتن از امکانات آنلاین عملا غیر ممکن بوده است. مهمترین رویدادهای سیاسی دهه گذشته در اوایل ٢٠١١ اعتراضات ملهم از رسانه بوده است. انقلاب هایی که به انقلاب های فیس بوکی معروف شدند.¹⁵ رسانه های اجتماعی مثل توئیتر و فیس بوک در این مرحله برای بیان نظریات مخالفان و گسترش اطلاعات همزمان میان افراد ناراضی مورد استفاده قرار می گرفت. بنابراین مدل شکل گیری و کارکرد این شبکه ها بنابر ضرورتهای فضای آنلاین کاملا از مدل آفلاین تبعیت نمی کند و در عین حال کنشگری های مربوط به خودش را نیز فراهم می کند. پیشتر در مورد نقش های کنشگری گفتیم. در اینجا بر کنشگری و دسته بندی کنشگری آنلاین تمرکز ی کنیم.

دسته بندی کنشگری آنلاین

کنشگری آنلاین به چند دسته کنشگر قابل تقسیم بندی است: تماشاگر، گذاری[موقتی] و مبارزه جو. کنشگران تماشاچی نهایتا مطالب یا اتفاق ها و موج های آنلاین را تماشا می کنند. در آنلاین بیشتر دنبال در جریان امور قرار گرفتن هستند و گاهی به همرسانی اطلاعات کمک می کنند، از اطلاع رسانی و بروزرسانی اطلاعات بیشتر استفاده می کنند.کنشگری گذاری یا موقتی آن دسته کنشگری است که برای اهداف تعیین شده و خاصی به شبکه ها می پیوندد: مثلا در توفان های توئیتری شرکت می کند، لایو اینستاگرامی برگزار می کند، برای دوره مشخصی به جمع آوری کمکهای مالی اقدام میکند، برای موضوع خاصی به فیس بوک می رود و هماهنگی های متعددی را برای یک مراسم یا رویداد خاص انجام می دهد و بعد از آن، مجددا کنشگری آنلاین را ترک می کند. کنشگری مبارزه جو به آن دسته کنشگری می گویند که با فعالیت دائمی در شبکه ها و فضاهای آنلاین همزمان به پیگیری و بزرگتر کردن حیطه فعالیت ها می پردازد. از همه امکان ها بهره می جوید و کنترل فضا را در اختیار می گیرد.

با اینحال می توان بطور کلی هشت شیوه کنشگری آنلاین بسیار متداول را شناسایی کرد:

• کلیک کردن¹⁶ به منظور حمایت کردن، به اشتراک گذاشتن، لایک کردن، پست کردن،
• صدادار کردن¹⁷ به عنوان بلند کردن و حمایت از موضوع یا کاربری، اعلام کردن خواستی و به نفع یا علیه چیزی آگاهی دادن
• طرح یک ادعا¹⁸ اخبار یا اطلاعات یا موضوع باسابقه ای را مطرح کردن شیوه ای که در کمپین های مبارزه با خشونت جنسی مثل می تو و یا کمپین های مقابله با فساد مالی بسیار مورد توجه است. الکسی ناولنی یکی از مخالفان نظام سیاسی پوتین از جمله کسانی است با اتکا به فضای آنلاین بویژه یوتیوب توانست فعالیتهای بنیاد مقابله با فساد خود را با نام FBK تبدیل به یکی از مهمترین چالش های جامعه روسیه فساد کند.¹⁹
• شماری از فعالیت های موقتی[گذاری] دیجیتال : جمع آوری آنلاین پول، کمپین های خرید با هدف سیاسی،²⁰ تومارهای آنلاین، بات های اینترنتی یا ربات های آنلاین

همانطور که می دانیم کنشگری آنلاین در طیف وسیعی از فعالیت ها دسته بندی می شوند. گاه برخی با توجه به پیامدهای این کنشگری سطوح چهارگانه ای شبیه فعالیت های گلادیاتوری دیجیتال، کنشگری های اطلاعاتی، افشاگری و هک کردن کنشگری را دسته بندی کرده اند.

پیشتر اشاره شد هشتگهایی مثل زن یک زن لباس بپوش (#DressLlikAWoman) یا هشتگ زندگی سیاهان مهم است (BlackLivesMatters) از جمله کنشگری هایی بود که جرقه اولیه آنها در آنلاین خورد اما در مورد BLM به جنبش اجتماعی فراگیری تبدیل شد و حتی توانست به تغییرات سیاسی مهمی بدل شود. تجربه این جنبش به این سوال مهم مجددا دامن می زند که آیا فعالیت و کنشگری آنلاین را باید اساسا عملی سیاسی بدانیم؟²¹ بنظر می رسد سرریزشدن اعتراضات از آنلاین به خیابان ها و قابلیت همگانی شدن و عمومی شدن این دست اعتراضات باعث می شود اساسا کنشگری آنلاین را امری جدا و منفک از [بویژه] کنشگری آفلاین نبینیم. بویژه اگر بپذیریم که کنشگری و وضعیت جامعه مدنی بویژه در دو دهه اخیر بشدت سیاسی شده است.²² البته سیاسی تر شدن کنشگری ها ما را به پیچیده تر شدن روابط جامعه مدنی، ان.جی.اوها و البته مدل های کنشگری جلب می کند. هر چه تعداد ان.جی.اوها فزونی می گیرد و نیاز برای کنشگری ها بالا میگیرد از سوی دیگر قابل فهم است که مشکلات اجتماعی در طیف های مختلف و متعدد، افزایش بیشتری پیدا کرده اند. همزمان این اصل را باید برای افزایش کنشگری های آنلاین هم مدنظر داشت. بویژه با توجه به مسئله پاندمی، تشدید فعالیت های آنلاین به ما یادآوری می کند، کنشگری آنلاین همزمانی که می تواند شاخصی برای سنجش توجه افکار عمومی به مسائل اجتماعی و تشویق شهروندان به درگیر شدن بیشتر و متعهدانه برای آن ارزیابی شود، همزمان نشان می دهد که مطالبات بسیاری پاسخ نگرفته و حجم آنها هر روز در حال افزایش است. اگر تا پیش از این بزرگترشدن جامعه مدنی را نشانه آزادی هایی سیاسی و شاخصی برای آن در نظر می گرفتیم شرایط جدید همزمان به ما یادآوری می کند که مطالبات و خواسته های اجتماعی بسیار گسترده و وسیعی در همه جا حضور دارد. تا حدودی دولت از وظایف خود عقب نشسته است اما نیاز اجتماعی سرجای رفع نشده باقی مانده است.

در این لحظه باید افزایش کنشگری آنلاین را وجهی از غلیان اجتماعی علیه نهادها و یا ساختارهای قدرت و بی پاسخ ماندن مطالبات گروههای وسیع دید. مسئله محیط زیست، برابری اجتماعی و جنسیتی، مبارزه علیه فساد و کنشگری برای دسترسی به آب از جمله مهمترین های مضامین کنشگری هایی بوده است که با کلید خوردن در آنلاین به کنشگری آفلاین و خیابانی متصل شده.²³ اعلان موضع و سپس بصورت نردبانی بالا رفتن فعالیت های آنلاین و تشکیل تجمعاتی در خیابان و تدریجا جنبشی شدن حرکت بویژه در جنبش BLM حتی در دوره ای که پاندمی در جریان بود اهمیت ویژگی فراگیرشدن اعتراضات را بار دیگر به ما یادآوری کرد.

جرج و لایدنر با بررسی خوشه بندی از سطوح کنشگری آنلاین آن را به فعالیت های نظاره گری، موقتی یا گذاری و گلادیاتوری یا مبارزه جویانه دسته بندی می کنند.²⁴ این تقسیم بندی همزمان به ما می گوید مدل کنش آنلاین در چه هرم صعودی می تواند به کنش جمعی پیوند بخورد.

تفاوت و تمایزهای شبکه های آنلاین و آفلاین آنلاین

شبکه سازی بویژه در فضای آنلاین حامل چند کارکرد است. همزمان شما کنشگر هستید و دیگری را نیز به کنشگری فرامی خوانید. مخاطب فقط دریافت کننده پیام نیست او بزودی خود کنشگر خواهد شد. از این رو کنشگری سوای کنشی مدنی خود هدف نیز هست. از این رو کنشگری بویژه در فضای آنلاین و در جوامع تحت سرکوب که شانسهای محدودی برای خیابانی شدن و سازمانی شدن کنشگری وجود دارد، ملاحظات ویژه ی شبکه سازی گام به گام را می طلبد.

برای شبکه سازی باید تصویر روشنی از نقشه راه آن داشت. این نقشه راه شبیه ساختن یک سازمان استو هرچند به لحاظ هندسه قدرت حالتی افقی داشته باشد و در شکل کلاسیک رده بندی اختیارات و قدرت نگنجد. از یکی از مدل های ساخت شبکه می توان به ستاره تاکتیک ها اشاره کرد. این ستاره خود ساختمان استراتژی است و اضلاع آن معرف تاکتیک هایی که می تواند در جریان شبکه سازی مورد استفاده قرار بگیرد.

ساختارهاشبکه های آفلاین

واژه شبکه سازی به عنوان فعل به معنای کنش روابط میان مردم یا سازمان ها برای مبادله اطلاعات یا سایر منابع است.

شبکه سازی در آفلاین از مدل های سلسله مراتبی تر و مدرج تری پیروی می کند. اما با توجه به غلبه ی فضای آنلاین درشبکه سازی اما شکل گرفتن ساختارهای شبکه ای در مدل های آنلاین توجه بیشتری می طلبد. در اینجا چند نمونه از این ساختارها را بررسی می کنیم.

ساختار ستاره ای [عکس چپ بالا]: مناسب کنشگری گروهی، دارای اعضای ثابت، چهره های شناخته شده،پیش برد دستورکارهای ترویجگری و موضوعات عمدتا تخصصی. چند مرکزی [چند قطبی همزمان یا موازی] : آرایش گروههای مدنی با دستورکارهای مختلف، شانس اتصال بر سر مسائل جدید در این مدل بالاست و همزمان شانس رسانه ای شدن هم افزایش پیدا می کند. توانایی همزمان کنشگری/ترویجگری. شبکه پراکنده تک هسته ای[پایین راست]: مناسب گروههای کوچک، کنشگری بین سازمانی. شبکه ی کلیکی [پایین چپ]: موقعیت فضایی به جای سلسلسه مراتبی، فاقد دستور کار، واکنشی و موقتی و موج محور. نخستین نمونه های جهانی کنشگری مدنی دیجیتال فعالان مدنی چه در پی آگاهی رسانی عمومی باشند، و چه در پی گردهم آوردن شهروندان و بسیج نیروی آنها برای ایجاد تغییرات، سالهاست که اینترنت و تکنولوژی نقشی اساسی در فعالیتهای شان ایفا کرده است. در این گاه شمار به حرکتهایی که در دو دهه ۱۹۹۰ و ۲۰۱۰ شکل گرفته اند و میتوان آنها را به عنوان نمونه های برجسته کنشگری مدنی دیجیتال در نظر گرفت اشاره شده است. این ها نخستین نمونه های کنشگری دیجیتال برجسته در جهان هستند. در اینجا لازم است یادآوری کنیم که این گاه شمار در سال ۲۰۱۰ خاتمه مییابد. چرا که در آخرین روزهای این سال، و با شروع اعتراضات مردمی در شماری از کشورهای عربی که به «بهار عربی» معروف شد، اینترنت و خصوصا شکل نوین ارتباطی آن، شبکه های اجتماعی، دیگر به عنوان ابزار مهمی برای فعالیت های مدنی نه تنها از سوی شهروندان در جای جای جهان که از سوی حکومتها (و برای کنترل آن)به رسمیت شناخته شد. از آن زمان به بعد در هر فعالیت گسترده یا خردی کمابیش از اینترنت استفاده شده است و نمونه های کنشگری مدنی فراوانند، بنابراین گاه شمار در سال ۲۰۱۰ به پایان می رسد، اگرچه فعالیتهای مدنی برجسته دیجیتال از آن زمان به بعد بیشمارند.

• ۱۹۹۰ - لوتوس مارکت پلیس (Lotus Marketplace)
  «لوتوس مارکت پلیس» نام محصولی بود که قرار بود در سال ۱۹۹۰ در دو نسخه تجاری و خانوار به بازار بیاید. نسخه خانوارهای این محصول که گفته می شد قرار است اطلاعات شخصی نظیر اسم، تلفن و آدرس، خریدهای پیشین ۱۲۰ میلیون نفر و ۸۰ میلیون خانوار را در سی دی-رام به خریداران ارائه دهد، با اعتراض مواجه شد. شهروندانی که نگران نقض حریم شخصی خود بودند از طریق ایمیل سعی کردند با دیگران تماس بگیرند و راه های تماس با شرکت تولیدکننده «لوتوس مارکت پلیس» را اطلاع دهند. در نهایت حدود ۳۰ هزار نفر با این شرکت تماس گرفتند و خواستار توقف تولید این محصول شدند. این حرکت به عنوان اولین اعتراض مدنی آن لاین شناخته می شود.
• ۱۹۹۴ - زاپاتیستاس (Zapatistas)
  جنبش زاپاتیستا در مکزیک در این سال تلاش داشت از روش های غیر خشونت آمیز برای کمک به مردم بومی ایالت چیاپاس در این کشور برای بهره مندی از برداشت منابع طبیعی منطقه استفاده کند. بیش تر تلاش های سازمانی فعالان این جنبش از طریق ایمیل و سیستم های پشتیبانی گفتگوهای آن لاین بود و همچنین از انواع اولیه حملات DDoS برای پایین آوردن وب سایت های دولتی مکزیک و جلب توجه به درخواست های خود استفاده کردند. جنبش زاپاتيستا علاوه بر ایالت چیاپاس، امیدوار بود بتواند به هر گروهی كه توسط حاکمیت های سراسر جهان به حاشيه رانده شده اند، از جمله زنان و گروه های اقلیت جنسیتی و جنسی، کمک كند.
• ۱۹۹۸ - MoveOn.Org
  دو تن از کارآفرینان «سیلیکون ولی» کالیفرنیا که از بحث های تمام نشدنی کنگره درباره چگونگی برخورد با بیل کلینتون، رئیس جمهور وقت آمریکا، در رابطه با ارتباط جنسی اش با مونیکا لوینسکی به تنگ آمده بودند، از اینترنت استفاده کردند تا پیامی را به گوش کنگره برسانند. پیام جوآن بلیدز و وس بوید این بود: «از رئیس جمهور انتقاد کنید و به سراغ موضوعات فوری مردم بروید.»
  آن ها درخواست ساده خود را با عنوان MoveOn (که اشاره داشت به درخواست شان از کنگره برای پیشروی در کار به جای تلف کردن وقت مردم) از طریق پلتفرمی با همین عنوان (MoveOn.org) طراحی کردند به کنگره رساندند. آن ها از طریق این پلت فرم در یک هفته ۱۰۰ هزار امضا جمع کردند و در نهایت تعداد امضاها به نیم میلیون نفر رسید. گروه «مووآن دات اورگ» پس از آن فعالیت های خود را در دیگر موضوعات مهم روز ادامه داد.
• ۱۹۹۹ - اعتراضات به کنفرانس سازمان تجارت جهانی در سیاتل آمریکا
  ماه ها قبل از برگزاری کنفرانس وزرای سازمان تجارت جهانی (WTO) در سال 1999، سازمان های غیردولتی، گروه های ذی نفع و افراد منتقد و معترض علیه جهانی سازی خود را از طریق اینترنت سازماندهی کردند. آن ها از این طریق، یک شبکه ارتباطی متراکم و متنوع ایجاد کردند و مسیرهای استراتژیکی را برای اعتراضات خود برنامه ریزی کردند که حضور در آن مسیرها، شهر را مسدود می کرد. در طول اعتراضات خیابانی، بیش از ۵۰ هزار معترض با اتکا به تلفن های همراه شان توانستند با یکدیگر در ارتباط باشند و با هماهنگی یکدیگر تصمیمات سریع و مهم بگیرند، چیزی که پلیس را غافلگیر و متعجب کرد.
• ۲۰۰۶ - اعتراضات مهاجرتی کالیفرنیا
  دانش آموزان دبیرستانی لوس آنجلس در اوایل سال ۲۰۰۶ با ارسال پیامک توانستند اعتصاب عمومی خود را برنامه ریزی کنند و کلاس های درس را برای طرح درخواست تغییر در قانون مهاجرتی آمریکا تعطیل کنند. این دانش آموزان در ادامه توانستند با دانش آموزان در دیگر نقاط ایالت کالیفرنیا از طریق پلت فرم MySpace ارتباط بگیرند و دانش آموزان دیگری را با خود همراه کنند. بر اساس برآوردها در نهایت حدود ۴۰ هزار دانش آموز در جنوب و مرکز کالیفرنیا کلاس های درس را با درخواست مشابه تعطیل کردند. در تجمعات این دانش آموزان که تقریبا همگی صلح آمیز بودند، چندین نفر توسط پلیس دستگیر شدند.
• ۲۰۰۸ - اعتراضات به فارک (Farc) کلمبیا
  در سال ۲۰۰۸ بیش از ۱۲ میلیون نفر در سراسر جهان علیه سازمان شبه نظامی «فارک» (نیروهای مسلح انقلابی کلمبیا) دست به تظاهرات زدند. در واپسین روزهای ۲۰۰۷، پس از اینکه گروه فارک چند گروگان را آزاد کرد، اسکار مورالز، یک مهندس ۳۳ ساله، وحشت زده از وضعیت کشورش، یک گروه عمومی در فیس بوک با عنوان «یک میلیون صدا علیه فارک» درست کرد. این گروه فیس بوکی توانست یک تجمع برای درخواست آزادی گروگان هایی که همچنان در اسارت فارک بودند ترتیب بدهد. پس از آن در سال ۲۰۰۸ بود که مورالز بر اساس تجربه ی کنشگری خود بنیاد «یک میلیون صدا» را پایه گذاری کرد که فعالیت اصلی آن تلاش برای اجرای کامل مفاد حقوق بشر در کلمبیا مخصوصا درباره وضعیت گروگان های فارک فعالیت دارد.
• ۲۰۰۹ - جنبش سبز ایران
  در سال ۲۰۰۹ در واکنش به نتیجه انتخابات ریاست جمهوری در ایران، هزاران نفر در اعتراض به اعلام پیروزی محمود احمدی نژاد به خیابان ها آمدند. معترضان از شبکه های اجتماعی برای خبر گرفتن و خبررسانی استفاده می کردند. جمهوری اسلامی در واکنش دسترسی به اینترنت را مختل کرد. یکی از نقاط عطف جنبش سبز زمانی بود که ویدیوی کشته شدن ندا آقاسلطان به صورت آن لاین دست به دست شد و خشم و اعتراض ایرانیان را گسترده تر کرد.
• ۲۰۱۰ - ویکی لیکس
  ویکی لیکس یک سازمان غیرانتفاعی است که اطلاعات طبقه بندی شده را که به اعتقاد فعالان ویکی لیکس منفعت عمومی در انتشار آن هاست نشر می دهد. با اینکه ویکی لیکس فعالیت های خود را در سال ۲۰۰۶ آغاز کرد اما در سال ۲۰۱۰ فعالیت هایش با انتشار مدارکی درباره جنگ افغانستان مرکز توجه قرار گرفت. همان سال ویکی لیکس اطلاعاتی درباره جنگ در عراق در همکاری با رسانه های درجه یکی مثل نیویورک تایمز منتشر کرد.
  توضیح: «لیکتیویسم» (Leaktivicm) که به عنوان یکی از انواع کنشگری دیجیتال شناخته می شود به فعالیت هایی نظیر فعالیت ویکی لیکس گفته می شود که فرد یا افرادی اطلاعاتی طبقه بندی شده را که انتشار آن ها در جهت خیر عمومی است، در اینترنت یا رسانه ها منتشر می کنند. این نوع از کنشگری دیجیتال با «هکتیویسم» (Hacktivism) متفاوت است. در هکتیویسم که یک نوع دیگر از کنشگری دیجیتال است، هکرها با نیت خیر عمومی اقدام به نفوذ به سیستم های کامپیوتری دولتی یا سازمانی در جهت افشای حقایق می کنند.
• ۲۰۱۰ - اعتراضات یونان
  اعتراضات در یونان در پی بحران بدهکاری مالی کشور در سال ۲۰۱۰ بزرگ ترین اعتراضات این کشور در بیش از ۲۵ سال پیش از آن بود. این جنبش اعتراضی از طریق فیس بوک مردم کشور را به شرکت در تظاهرات عمومی فرا می خواند. برخی از شعارهای این اعتراضات نیز با الهام از فضای آن لاین طراحی شده بود. برای مثال یکی از شعارها این بود: Error 404, Democracy was not found (خطای ۴۰۴: دموکراسی یافت نشد). اعتراضات مردمی در یونان ماه ها ادامه یافت.
• ۲۰۱۰ - بهار عربی
  با آغاز اعتراضات سیاسی زنجیره ای موسوم به “بهار عربی” در شماری از کشورهای عربی شبکه های اجتماعی خصوصا توئیتر به یکی از اصلی ترین ابزارهای تظاهرکنندگان و معترضان تبدیل شد. اگرچه در نقش شبکه های اجتماعی در انقلاب های جهان عرب نباید اغراق کرد، چشم پوشی از آن نیز ساده نیست. بسیاری از اخبار دست اول تونس، مصر، لیبی، سوریه، بحرین و یمن قبل از هر جایی در توییتر قابل دسترسی و پیگیری بود. قدرت شبکه های اجتماعی خصوصا در سال ۲۰۱۱ به جایی رسید که هم زمان هم ابزاری قدرتمند در دست مخالفان بود و هم رسانه ای ارزشمند برای حاکمان. در عین حال، حاکمان جدا از کنترل فعالان حقوق بشر و خبرنگاران، با سانسور فزاینده و تدابیر کنترلی شدید در قبال اینترنت به اعتراض های شهروندان واکنش نشان دادند.

نمونه هایی از کنشگری های متاخر

سازمان Lucha در کنگو به عنوان یک سازمان مردمی از شهروندان عادی در حالی فعالیت خود را شروع کرد که جز معدود سازمانهای مردمی در این کشور است که با مدیریت جوانان فعال در جمهوری دمکراتیک کنگو در ده سال گذشته به توسعه صلح، دمکراسی و مقابله با فساد همت کرده است. آنها با وجود تحمل تهدیدهای شدید همواره بر تربیت نسل جدید کنشگران و رد قبول وضعیت موجود(status quo) به عنوان امری نرمال و غیر قابل اجتناب تاکید کرده اند. آنها بطور حاص از تاکتیک های آگاهی بخشی استفاده کرده اند که با هیچ نمونه ی دیگری مشابه نبوده است. حتی گاهی خنده دار بنظر می رسیده است.

سازمان جوانان The Good Lobby با توجه به مناسبات پیچیده لابی های مختلف و سازمان های وابسته ی به آنها تلاش می کند اول بفهمد موسسات و سازمان های اروپایی چگونه کار می کنند [پیچیدگی نهادها همواره باعث شده است درک شهروندان از مکانیسم های قدرت مخدوش باشد] و قوانین چه سازوکاری دارند. از این آگاهی هم به عنوان اهرم و هم برای پیشبرد برنامه های بعد تلاش می کند.

Sunrise Movement یکی از سازمان های جامعه مدنی و جنبش های جوان است که از بیان سیاسی بودن خود چندان ابایی ندارد. آنها در حوزه محیط زیست فعالیت می کنند و معتقدند برای تغییر وضعیت محیط زیست باید به دنبال راه حل های سیاسی بود. در دوره اخیر که اساسا فعالیت های جامعه مدنی رنگ و بوی سیاسی تری به خود گرفته است، جنبش طلوع پیشرو چانه زنی با نیروهای سیاسی در لباس جامعه مدنی بوده است.

FEMNET مجموعه ای از سازمان های چتری است که دهه هاست در حوزه اطلاع رسانی و آگاهی بخشی متصل کردن ذینفعان به یکدیگر و قدرت بخشی به زنان در سراسر قاره ی افریقا (کنیا) فعالیت می کند. این سازان همزمان به سازماندهی های ریشه ای فکر می کند و در سطح بالا با آژانس ها و نهادهای سازمان ملل ارتباط می گیرد.

Extinction Rebellion یا به اختصار XR با تاکید بر روش آگاهی بخشی تاکتیکی یکی از جلوه های کنشگری خاص در دوره ای است که فجایع محیط زیستی، فروپاشی های اجتماعی و سیاسی را تسهیل کرده اند.

Mesa de Mujeres de Juárez یکی از سازمان های درگیر در سازماندهی جنبش های زنان در مکزیک است. وقتی می پرسیم چه استراتژی برای سازماندهی گروهی در حوزه زنان بهتر است، «مه سا ده موخه رس ده خوارز» یکی از نمونه هایی است که در یکی از ناامن ترین مناطق مکزیک کار خود را برای مقابله با ناامنی در زندگی زنان، خشونت، آدم ربایی زنان و زن کشی متمرکز کرده است. از فراهم کردن خانه امن، کمک های روانشناسی، کمک های حقوقی، ساختن ائتلاف برای نزدیک کردن کنشگران و دیگر سازمان ها و تلاش برای تغییر باورها.

GetUP! یک سازمان ذفاع از حقوق جامعه LGBT است که در استرالیا کمپین های مختلف حقوقی و آگاهی بخشی را هدایت کرده است. بحث گسترش نفوذ این سازمان رقبای آن را برآن داشته تا بطور جدی تری در استرالیا برای رویارویی و به چالش کشیدن آن تلاش کنند.

Operation Libero در سوئیس بحث حقوق مهاجران با ابتکارهای این سازمان توجه زیادی را به خود جلب کرده است. ازدواج برابر و آگاهی های محیط زیستی نیز از جمله موضوعات مورد تلاش اوپراسیون لیبرو بوده است. سازمان از مدیریت مرکزی قوی برخوردار است و حضوری بین المللی دارد. در رسانه های آنلاین فعال است و توانسته است از آن طریق کمپین های مهمی را سازماندهی کند. این سازمان تجربه مهمی برای جمع آوری منابع مالی و پیوند دادن جنبش های ریشه ای [بخش توده ای سازمان] با چهره های مهم، سازمان های جریان اصلی، بنیادهای فعال مدنی و غیره دارد. تجربه ی این سازمان در جمع آوری کمک بسیار قابل توجه است.

همزمان با اینکه جنبش Indignados در اسپانیا یا معروف به جنبش M-15 در فاصله ٢٠١١ تا٢٠١٢علیه برنامه های ریاضت اقتصادی از طریق تجمعات شهری دست به سازماندهی گروههای مختلف اجتماعی و ناراضی می زد، کمپین مبارزه با خصوصی سازی صنعت آب در ایتالیا نیز مشغول سازماندهی کنشگری بسیار مهمی بود. مجمع ایتالیایی جنبش های آب(Forum Italiano dei Movimenti per l'Acqua) متکی به سازمان های اجتماعی جنبشی که سالهای قبل در اعتراض به سیاست ها و پیش بردن خواسته های مختلف فعال بودند، برای رای منفی دادن به همه پرسی قانون خصوصی سازی صنایع آب تلاش بسیاری کردند.²⁵

در اسپانیا استفاده از تکنیک «بست نشینی» و چادر زدن و اشغال آرام خیابان و پیاده روها با کمک اطلاع رسانی هر چه بیشتر از طریق رسانه های آنلاین، شکل همزمانی از کاربرد اشغال خیابان و بهره گیری از امکان رسانه ها و کنشگری آنلاین بود.همانگونه که در بهار عربی کنار هم نشستن کنشگری آنلاین و حضور خیابانی توانست سازماندهی و کنشگری بیسابقه ای را رقم بزند. جالب اینجاست که همزمان جنبش صلح، عدالت و کرامت²⁶ در مکزیک نیز با همین روشهای مشابه علیه کارتل های موادمخدر، خشونت، فقر و نابرابری در مناطق حاشیه ای در ٢٠١١ شکل گرفت.

سازماندهی جنبش آب در ایتالیا اعضا مختلفی از گروههای چپ، محیط زیست گرایان و اعضا کاتولیک مدارس مذهبی را کنار یکدیگر آورد.²⁷ آنها ابتدا سعی کردند از «عمومی» بودن کالای آب بگویند و شهروندان غیرسیاسی و گروههای غیر رسمی مثل اعضا باشگاههای فوتبال، طراحان، دوچرخه سواران، اتحادیه های رستورانی و کافه ها را فعال کنند. در نهایت توانستند ٢٥میلیون نفر از شهروندان ایتالیا را راضی به رای دادن کنند. آنها به جای تکیه بر رسانه های جریان اصلی به فیس بوک اعتماد کردند و برای اولین بار جنبش بزرگی با بهره گیری از فضای آنلاین محقق شد. استراتژی این جنبش همکاری باز²⁸ بود که در ترکیب تاکتیک های آنلاین و آفلاین اقدام به توزیع طومار و رویدادهای آنلاین می کردند. برگزاری کنسرت های موسیقی مجانی، مشارکت معلم های یوگا، رستوران داران، کافه داران در مهمان کردن شهروندان، توضیح در مورد ضرورت رای دادن به طرح متوقف کردن خصوصی آب، ابتکارهای محلی مثل زنجیره انسانی، راه اندازی وب سایتهای موازی و توزیع تراکت ها و نشانه های مختلفی که به شکلی جنبش را نمایندگی می کرد. انجمن های محلی برای شکل دادن اجتماعات از car-sharing استفاده می کردند تا احتمالا مسن ها یا معلولان را به محل رای گیری ببرند. نهایتا این جنبش با رای «نه» مردم پیروز شد.²⁹

روش و ابزارهای اساسی برای فعالیت موثر کنشگری دیجیتال

آن چه انسان سال ۲۰۲۰ به عنوان اینترنت می شناسد از آن چه در دو دهه پیش بوده است متمایز است. یکی از علل اصلی سرعت تحولات اینترنت است که اینترنت را امروز از آنچه چند سال قبل بوده است متفاوت می کند. به تبع سرعت تحولات اینترنت، ابزار دیجیتالی که به کار کنشگران مدنی می آیند نیز هر روز گسترده تر می شوند و به طور دایمی در حال تغییرند. کنشگر مدنی بنابر زمان و شرایطی که در آن فعالیت دارد، ابزار دیجیتال و آن لاین کار خودش را انتخاب می کند. برخی از ابزار دیجیتال کنشگران مدنی از این قرار است:

بیش از دو دهه زندگی با شبکه های اجتماعی

اگر بخواهیم نگاهی به تاریخچه شبکه های اجتماعی بیاندازیم، از آغاز به کار وب سایت «شش درجه» (SixDegrees.com) در سال ۱۹۹۷ که به عنوان نخستین شبکه اجتماعی آنلاین در جهان شناخته می شود، بیش از ۲۰ سال می گذرد. در این سال ها نه تنها شکل که کاربرد شبکه های اجتماعی به طور چشم گیری تغییر کرده است. شبکه های اجتماعی در دهه نخست فعالیت عبارت بودند از : SixDegrees (۱۹۹۷), Open Diary (۱۹۹۸), LiveJournal (۱۹۹۹), Ryze (۲۰۰۱), Friendster, LinkedIn, hi5, MySpace (۲۰۰۳), Orkut, Facebook (۲۰۰۴), YouTube,Yahoo! 360°, Bebo (۲۰۰۵), Twitter (۲۰۰۶), Tumblr (۲۰۰۷) در حال حاضر شماری از شبکه های اجتماعی مطرح با میلیون ها عضو از این قرار هستند: فیس بوک، تیک تاک (TikTok)، اینستاگرام، کیوزون (QZone)، وایبو(Weibo)، یوتیوب، توییتر، لینکدین؛ و پیام رسان های واتس اپ، تلگرام، اسنپ چت (Snapchat) که برخی آن ها را نیز زیر مجموعه شبکه های اجتماعی در نظر می گیرند. هر کدام از پلتفرم های شبکه های اجتماعی امکانات متفاوتی در اختیار کاربران قرار می دهند که کاربران خود، با توجه به نوع فعالیت و هدفی که از فعالیت های آن لاین شان دارند می توانند انتخاب کنند که در كدام یک از شبکه های اجتماعی با اسم واقعی یا مستعار تا چه حد و با چه محتوا و فرمی حضور داشته باشند.

شبکه های اجتماعی، ابزاری برای تغییر

با شروع اعتراضات مردمی در شماری از کشورهای عربی در سال ۲۰۱۰ که به «بهار عربی» معروف شد، شبکه های اجتماعی در جهان به عنوان ابزار مهمی برای فعالیت های مدنی به رسمیت شناخته شد. شبکه های اجتماعی امکانات گسترده ای به شهروندان معترض می دهد تا بتوانند با استفاده از این ابزار آن لاین آگاهی رسانی کنند، به شبکه ای از ارتباطات دست یابند و با سازماندهی خود و فعالیت هایشان بتوانند به بسیج عمومی برای درخواست تغییر برسند. شبکه های اجتماعی به طور عمومی نقش به سزایی در سرعت بخشیدن و تسهیل فعالیت های مدنی نیز ایفا می کنند.

یکی از کارکردهای مهم شبکه های اجتماعی امکانی است که در اختیار شهروندان به طور عمومی و فعالان مدنی به طور خاص قرار می دهد تا بر نهادهای دولتی، امنیتی یا نظامی نظارت مردمی ایجاد کنند. کلمه Sousveillance که از دو واژه فرانسوی Sous (به معنی زیر) و veillance (مراقبت) ساخته شده است، به معنی نظارت از پایین با استفاده از ابزار الکترونیک مانند دوربین های موبایل شهروندان است. این عبارت در کنار عبارت Surveillance که از دو واژه فرانسوی Sur (به معنی بالا) و veillance (مراقبت) ساخته شده قرار می گیرد، که به نظارتی که نهادهای حکومتی با استفاده از دوربین های مدار بسته، شنود الکترونیکی یا تلفنی بر شهروندان دارند دلالت دارد.

در ماه مه ۲۰۲۰ در قضیه کشته شدن جرج فلوید، یکی از شهروندان سیاه در آمریکا توسط پلیس، شهروندان با ضبط ویدیویی واقعه و انتشار آن در شبکه های اجتماعی به آغاز دور جدیدی از مبارزات علیه تبعیض نژادی در آمریکا دامن زدند. ویدیوی منتشر شده، تقلای جرج فلوید را زیر هیکل یک مأمور پلیس نشان می داد. فلوید در حالی که به سختی نفس می کشید، به پلیس سفید که بر گردن او فشار می آورد می گفت: «نمی توانم نفس بکشم». این جمله به جمله ای کلیدی در اعتراضاتی که پس از کشته شدن فلوید در شبکه های اجتماعی و در سطح خیابان کلید خورد، تبدیل شد.

نقش نظارتی (از پایین) شبکه های اجتماعی یکی از عللی است که حکومت های غیردموکراتیک همواره در پی محدود کردن این شبکه ها حتی فیلتر کردن کامل آن ها و در عین حال رصد کردن فعالیت های کاربران در آن ها هستند.

برخی پیشنهادهای کلی برای حضور در شبکه های اجتماعی:

1. همان طور که پیش تر هم گفته شد، تا جای ممکن از قابلیت تعاملی شبکه های اجتماعی بهره ببرید. در بحث ها شرکت کنید، تاملات خود درباره حوزه فعالیت تان را با دیگران به اشتراک بگذارید، همفکران خود را بیابید، گروه های هدف تان را بهتر شناسایی کنید و با آن ها در ارتباط بمانید. مطمئن باشید حتی تنها با دنبال کردن صفحات دیگر فعالان چیزهای جدیدی می آموزید، چه دانش و چه تجربه.
2. معجزه قدم های کوچک را فراموش نکنید، چه در کار آفلاین چه در فعالیت در اینترنت و در شبکه های اجتماعی. لازم نیست منتظر یک کنفرانس یا جلسات بزرگ هم اندیشی شوید تا درباره تلاش برای تغییر بنویسید، درباره قدم های کوچکی که برای بهبود ساختاری وضعیت زندگی خود و جامعه تان برمی دارید در شبکه های اجتماعی بنویسید. حتی اگر این حرکت تنها اعتراض به مردی باشد که دارد در تاکسی زنی را آزار پنهانی می دهد و شما متوجه آن شده اید. بیان قدم های کوچک تان، به دیگران هم جرات بیان و عمل می دهد. آیا مهم تر از این چیزی برای تحقق تغییر وجود دارد؟
3. دستاوردهای فعالیت های دیگر فعالان مدنی را با «فالوئرهایتان» به اشتراک بگذارید. این کار نه تنها باعث قوی شدن پایه های ارتباط شما می شود، بلکه نمایانگر حس همبستگی و هم باعث قوی شدن شما و هم دیگر فعالان است.
4. هویت آن لاین خود را به خوبی بسازید، تقویت و سپس عرضه کنید. یکی از اولین قدم ها، نوشتن معرفی نامه ای «خلاصه اما مفید» از خود (Bio) در شبکه های اجتماعی است. به طور خلاصه توضیح دهید که هستید و چه می کنید. از کلمات کلیدی برای یافتن مخاطبان خاص خود استفاده کنید. مثلا اگر فعال مدنی هستید، می توانید تلاش کنید عبارت جامعه مدنی را در معرفی خود بگنجانید.
5. همیشه راهی مطمئن و ساده برای فالوئرهایتان برای تماس با خود بگذارید.
6. بر اساس نیازها و اهداف تان از یک یا مجموعه ای از شبکه های اجتماعی استفاده کنید.

نگاهی از نزدیک

اگرچه شاید کم ترین کسی باشد که این روزها با شبکه های اجتماعی آشنایی نداشته باشد، اما برخی از آن ها بیش تر شناخته شده اند و یا به دلایل مختلف برای فعالان مدنی و برای اهداف مدنی بیش تر قابل استفاده اند. برای فعالان داخل ایران از میان شبکه های اجتماعی موجود، دو شبکه اجتماعی توییتر و اینستاگرام را انتخاب کرده ایم. توییتر یک شبکه اجتماعی خبر و بحث محور است و در مقابل، اینستاگرام، شبکه اجتماعی عکس محور است که از نظر بصری بیننده را درگیر می کند. اینستاگرام تنها شبکه اجتماعی است که در ایران فیلتر نیست.

موبایل به جای پلاکارد و هشتگ هایی که صدای میلیون ها انسان شدند

در زمان نگارش این بخش از کتاب (ماه اوت/سپتامبر ۲۰۲۰)، جنبشی در شبکه های اجتماعی خصوصا در توییتر ایرانیان پا گرفت. در جنبشی مشابه جنبش «Me too»، زنان (و برخی مردان) ایرانی از موارد تجاوز و آزارهای شدید جنسی نسبت به خود پرده برداشتند. با نام بردن شماری از زنان از فرد متجاوز، زنان دیگری نیز از تجربه خود از آزار و حتی تجاوز جنسی پرده برداشتند. نام برخی مردان متهم به تجاوز در روایت های زنان مختلف تکرار می شود. نه فقط افشاگری که شبکه ای از حمایت خواهرانه از یکدیگر میان زنان قربانی در حال شکل گیری است. شاید این کمپین آن لاین هیچ وقت پیامد حقوقی برای کسانی که نام شان به عنوان متجاوز برده می شود نداشته باشد، اما پیشاپیش به رسانه های رسمی راه یافته است و صدای زنان شنیده شده است.

در تاثیرگذاری این حرکت جمعی درسی برای همه حرکت های آن لاین مدنی نهفته است. این که تاثیرگذاری یک حرکت آن لاین را نه صرفا با میزان اشتراک گذاری پست ها، یا استفاده از یک هشتگ، یا لایک و تعداد فالوئرها باید سنجید. این اعداد می توانند تصوری از شانس موفقیت ایجاد کنند اما موفقیت واقعی زمانی اتفاق می افتد که فعالیت آن لاین تاثیری در جهان خارج از اینترنت نیز داشته باشد.

کمپین های هشتگی و توییتری یا اینستاگرامی از پتانسیل غلطیدن در دامن آن چه به اصطلاح به آن کلیکتیویسم (Clicktivism) و یا اسلکتویسم (Slacktivism) می گویند؛ برخوردارند.

کلیکتیویسم به فعالیت های آن لاین مبتنی بر کلیک کردن برای حمایت از یک حرکت اجتماعی اشاره دارد. منتقدان، فروکاستن مشارکت آن لاین در فعالیت های مدنی، به کلیک کردن روی صفحات مختلف را با دیده منفی می نگرند. اسلکتیویسم که به “مبارزه از زیر لحاف” هم معروف است، به طعنه به فعالیت های مجازی ای گفته می شود که در کاربر از انجام عملی مثبت اما بی دردسر در محیط آن لاین احساس رضایت برمی انگیزد. برخی منتقدان می گویند نسبت کلیکتیویسم و اسلکتیویسم با اکتیویسم (Activism) مثل نسبت غدای فوری (فست فود) به غذای با حوصله و سر فرصت پخته شده است.

بدون تاثیر آف لاین، استفاده از هشتگ ها یا تغییر عکس پروفایل در حمایت از یک حرکت مدنی برای شماری از کاربران، نمایشی، فرصت طلبانه و از سر تنبلی به نظر می آید.

به طور کلی، موفقیت یک حرکت اجتماعی نه با تعداد لایک هایی که در اینترنت به دست آورده، بلکه با توانایی یک فعال مدنی یا یک سازمان و گروه مدنی برای تبدیل مشارکت مدنی آن لاین به مشارکت و دستاورد در فضای آفلاین است.

دو نمونه ای از کنش های مدنی دیجیتال و کمپین های هشتگی موفق:

• در سال ۲۰۱۳ برای اولین بار از هشتگ زندگی سیاهان مهم است (#BlackLivesMatter) در شبکه های اجتماعی استفاده شد، هشتگی که در سال ۲۰۲۰ و در پی کشته شدن یکی از شهروندان سیاه آمریکا به نام جرج فلوید توسط پلیس دوباره به محور مبارزات مدنی صدها هزار معترض آمریکایی تبدیل شد. این هشتگ نه فقط در آمریکا که در بسیاری از نقاط دنیا در همراهی با جنبش علیه تبعیض نژادی در آمریکا استفاده شد.
• در ماه ژوئیه ۲۰۲۰ (تیرماه ۱۳۹۹)، هشتگ #اعدام_نکنید در اعتراض به حکم اعدام سه جوان ایرانی به نام های امیرحسین مرادی، محمد رجبی و سعید تمجیدی توسط فارسی زبانان و عموما ایرانی ها در توییتر و اینستاگرام راه افتاد. این سه نفر از معترضان آبان ۱۳۹۸ ایران بودند. پس از تأیید و انتشار خبر اعدام این سه جوان هشتگ #اعدام_نکنید در فضای مجازی ترند شد و هشتگ نخست جهان شد. شمار توییت های این هشتگ با گذشت دو روز از آغاز این کمپین هشتگی، از مرز ۸ میلیون گذشت. برخی از کاربران از این اقدام اعتراضی با عنوان «فریاد علیه حکم اعدام» یاد کرده اند. این کمپین نه فقط با اعداد و ارقام، و فراتر از خواسته اولیه آن که توقف اجرای احکام اعدام سه معترض آبان ماه بود، به این علت که موضوع مخالفت با حکم اعدام را توانست به صورت عمومی مطرح کند از کمپین های آن لاین سال های اخیر است.

باید و نبایدهای فعالیت موثر برای کنشگری دیجیتال

یافتن نمونه هایی از کنشگری دیجیتال ناموفق خیلی آسان نیست. دقیقا به این علت ساده که ناموفق بوده اند و مطرح نشده اند. اما نبود یا کمبود دسترسی به تلاش های بی فرجام آن لاین به معنی وجود نداشتن آن ها نیست. خیلی از ما فقط کافی است کمی فکر کنیم تا حرکت هایی را به یاد بیاوریم که آف لاین اما به کمک اینترنت یا به تمامی آنلاین آغاز شدند اما هیچ وقت ادامه پیدا نکردند و یا نتوانستند به علل مختلف به نتیجه برسند. این جا به برخی مواردی که می توانند به موفقیت کمپین ها کمک کنند می پردازیم:

• برای ایجاد یک حرکت موفق مهم است که هدف فعالیت و کارزاری که می خواهید آن لاین ادامه دهید قابل دسترس، دقیق و مشخص باشد. اهداف کلی مثل تغییر سیستم آموزشی کشور معمولا نه تنها به نتیجه نمی رسد که حمایت آنلاین زیادی هم برایتان به همراه نمی آورد. به مثال برگردیم، به جای تغییر سیستم آموزشی، می توانید هدف را تغییر یک آیین نامه یا یک قانون که مشکل اساسی در سیستم آموزشی محسوب می شود قرار دهید. این به معنی تایید کل سیستم آموزشی که شما به آن انتقاد دارید نیست ولی این به معنی گام به گام جلو رفتن و ایجاد همراهان بیش تری که هدف شما را کاملا درک می کنند و در نهایت موفقیت فعالیت و کمپین شماست.
• اغلب کسانی که به صورت آن لاین به کمپین شما می پیوندند، از شما احترام و همین طور احساس به رسمیت شناخته شدن انتظار دارند. با حامیان آنلاین خود در ارتباط موثر بمانید، آن ها را بخشی موثر از کمپین خود بدانید و این باور را به آن ها منتقل کنید. ارتباط تان را بنا به موقعیت و در صورت تمایل فرد یا سازمان مقابل افزایش دهید و حامیان را به صورت رسمی به بخشی از فعالان کمپین خود تبدیل کنید.
• از فعالان یا سازمان هایی که ارزش ها و اهداف مشترک دارند حمایت کنید، از روش ها، موفقیت ها و خطاهای آن ها یاد بگیرید و خود را در مقام رقابت قرار ندهید. فراموش نکنید که قرار است کار شما یکدیگر را تکمیل کند و همکاری و حمایت شما از یکدیگر به جای رقابت، اعتماد عمومی را برای جذب همراهان بیش تر بالا می برد. در عین حال آماده باشید که اگر همفکران شما قدمی خلاف ارزش های مدنی برداشتند، آن ها را نقد کنید و در مقام دفاع از عملکرد نادرست آن ها برنیایید.
• تنها چیزی که از شما دیده می شود این نیست که چه چیزی را در صفحه خود یا سازمان تان می نویسید یا به اشتراک می گذارید. فعالیت های دیگر شما از قبیل «لایک» کردن های شما یا حتی اینکه چه خبری را از چه فرد یا سازمانی به اشتراک گذاشته اید نیز به چشم می آید. پست هایی را که حاوی مفاهیم تبعیض آمیز، اهانت و یا کینه های شخصی است لایک نکنید. پستی را هر چند درست از فرد یا سازمان بدنام و غیرقابل اعتماد به اشتراک نگذارید. با کمی صرف وقت، همان پست را می توانید از منبعی قابل اعتماد پیدا کنید و به اشتراک بگذارید.
• فعالیت شما در زمینه ای خاص (برای مثال: فعالیت علیه ازدواج دختربچه ها) به این معنی است که شما نه تنها از روی منطق معتقدید که چیزی باید تغییر کند که طبیعی است که از نظر احساسی هم با موضوع درگیر هستید و گاهی برخی اظهارنظرها خشم شما را برمی انگیزاند و یا کلا فوریت موضوع شما را شتابزده و در لحن هیجانی می کند. این همه قابل درک است. تنها با یاد داشته باشید که در طولانی مدت ایجاد گفتگو بین شما به عنوان فعال مدنی و دیگران است که تغییر را به معنی واقعی ممکن می کند. نگذارید خشم، خستگی یا ناراحتی تان شما را از گفتگو با کسی که مخالف شماست یا هدف شما را درک نمی کند بازدارد.
• به هیچ عنوان برای پیشبرد کمپین خود اخبار یا نقل قول های غیرواقعی (fake news) منتشر نکنید و به اعتبار کار و خودتان لطمه نزنید.
• همواره به یاد داشته باشید که هدف از فعالیت صرفا اعلام مخالفت با رژیم سیاسی مستقر نیست و اگر همه هدف خود را معطوف به هدف قرار دادن نهادهای سیاسی کنید از نیازهای دیگری که به کار شما وجود دارد باز می مانید.
• در انتخاب جملاتی که در شبکه های اجتماعی استفاده می کنید و یا هشتگی که از آن قرار است استفاده کنید هوشمندانه رفتار کنید. آن ها صرفا قرار نیست طرح مساله کنند بلکه باید این قابلیت را داشته باشند که دیگران را از نظر احساسی درگیر و با خود همراه کنند.

چالش ها، مشکلات و نگرانی های کنش گری دیجیتال

چالش های متفاوتی در مقابل فعالیت مدنی دیجیتال قرار دارند که یکی از آن ها همانطور که اشاره شد محدود ماندن فعالیت در فضای آن لاین و اثربخش نبودن آن در فضای آف لاین بود. اما لیست چالش ها و تهدیدهای موجود بلندتر از این است. در این جا به برخی از آن ها اشاره می کنیم:

• نظارت، شنود و رهگیری آن لاین: دولت های جهان کمابیش در دنیای اینترنت به دنبال رصد کردن فعالیت های کاربران هستند. آن ها با استفاده از روش های مختلف در صدد کشف تفکرات، اظهارات و فعالیت های کاربران هستند تا از آن برای اهداف مختلف که می تواند تا بدترین شکل سانسور و سرکوب یعنی قتل مخالفان پیش رود استفاده کنند. امیدرضا میرصیافی و ستار بهشتی دو تن از نخستین وبلاگ نویسان کشته شده جهان هستند که در بازداشتگاه های ایران جان باختند. از همین رو منتقدان نسبت به وجه آزادی بخش اینترنت با توجه به میزان اختلالی که دولت ها در گردش آزاد اطلاعات ایجاد می کنند تردید دارند. خصوصا که دولت ها در مقایسه با شهروندان از منابع مالی بیش تری برخوردارند. وجود ارتش سایبری و گستردگی فعالیت هایش نمونه ای از تلاش های دولتی دشمنان اینترنت برای محدود ساختن فضای آزادی بخش اینترنت و شبکه های اجتماعی است.
• نفرت پراکنی و «ترول ها» : نفرت پراکنی آنلاین نوعی اظهارنظر در شبکه های اجتماعی و به طور کلی در اینترنت است که با هدف حمله به یک شخص یا گروه بر اساس ویژگی هایی مانند نژاد، مذهب، قومیت، گرایش جنسی، جنسیت، معلولیت و … انجام می شود. بخشی از نفرت پراکنی های آن لاین در فضای ایرانیان سیستماتیک است و از سوی ارتش سایبری هدایت می شود. ترول ها یا اصطلاحا «اوباش مجازی» نیز نقش به سزایی در نفرت پراکنی بر عهده دارند. اما فعالیت های آن محدود به نفرت پراکنی نمی شود. ترول به افرادی گفته می شود که در بحث های عمومی جدی در فضای اینترنت، با بیان مطالب ناراحت کننده، تحریک آمیز و توهین آمیز علیه فرد یا جریان و موضوع، ایجاد تشنج و تنش می کنند. معمولا سر و کله ترول ها در اتاق های گفتگو، تالارها، وب نوشتها یا تارنماهای کاربر-محور پیدا می شود. در حالی که در یک جمع اینترنتی کاربرانی با حسن نیت بحثی را دنبال می کنند، اوباش اینترنتی با تحریک سایرین و با پیش کشیدن بحث های نامربوط یا توهین آمیز، به دنبال مطرح کردن خود و متشنج کردن فضای گفتگو هستند.
• نقض حریم شخصی: نقض هدفمند یا اتفاقی حریم شخصی چیزی است که می تواند هم برای فعالان مدنی اتفاق بیفتد و عواقبی حتی در حد بازداشت و شکنجه برای آن ها به همراه بیاورد و هم آن ها خود می توانند مرتکب نقض حریم شخصی دیگران شوند. مراقب حریم شخصی خود حتی اگر بر این باور اشتباه هستید که چیزی برای پنهان کردن ندارید، و مراقب حریم شخصی دیگران حتی در صورتی که خود آن ها متوجه نشوند باشید. ادوارد اسنودن، افشاگر فعالیت های جاسوسی آمریکا در جهان، می گوید بیان این جمله که من اهمیتی به حفظ حریم شخصی نمی دهم چون چیزی برای پنهان کردن ندارم، مثل این است که گفته شود من اهمیتی به آزادی بیان نمی دهم چون چیزی برای گفتن ندارم. حریم شخصی در فضای آن لاین عموما از سوی دولت ها و کمپانی های شبکه های اجتماعی نظیر فیس بوک برای انجام تبلیغات نقض می شود. حریم شخصی کودکان در اینترنت توسط والدین آن ها به کرات نقض می شود. از آن جایی که ارتباطات هر روز بیش از روز قبل در حال شنود و ردیابی است، این وظیفه شما به عنوان فعال مدنی است که مراقب حریم شخصی خود خصوصا برای حفظ حریم شخصی و امنیت افرادی که با شما در تماس هستند و احتمال لو رفتن اطلاعات آن ها هست، باشید.

نکات امنیتی کلیدی که کنش گران دیجیتال برای محافظت از خود و سایر کنشگران باید رعایت کنند

همه شهروندان در اینترنت نیاز دارند تا جای ممکن مراقب حریم شخصی و حملات هکرها و نفوذ به حساب های شخصی شان و دیگر تهدیدها باشند. اما کنشگران مدنی نه تنها برای خودشان که برای افراد دیگری که با آن ها در تماس هستند، مسئولیت بیش تری در قبال حفظ داده ها و اطلاعات شان از دستبرد و نفوذ آن لاین دارند.

راهکارهایی که برای حفظ امنیت سایبری پیشنهاد می شوند معمولا روز به روز تغییر می کنند چرا که وضعیت و فضای اینترنت متغیر است. اما در این جا به برخی از اصولی که به عنوان اصول پایه برای حفظ امنیت سایبری شناخته می شوند اشاره می شود.

1. ناشناس بمانید. با استفاده از وی پی ان (VPN) مطمئن و فیلترشکن های امن (نظیر سایفون که می توانید آن را از برخی از رسانه های فارسی خارج از ایران تهیه کنید) یا با استفاده از نرم افزارهایی نظیر تور (به انگلیسی: Tor) فعالیت های خود را از چشم سوم در امان نگه دارید. با استفاده از تور داده هایی از کاربران مانند موقعیت مکانی و نشانی آی پی پنهان می ماند. با این همه از فعالیت و ارسال فایل یا دریافت آن در سامانه های اینترنتی که در URL آن ها به جای https از http استفاده شده است خودداری کنید.
2. کامپیوتر خود بخصوص آنتی ویروس ها را به موقع به روز کنید.
3. رمز عبور حساب های مختلف خود را متفاوت انتخاب کنید. یعنی برای هر حساب که می تواند ایمیل تان باشد یا شبکه اجتماعی، یک رمز عبور متفاوت داشته باشید. در صورت نیاز از برنامه های مدیریت رمز عبور (مثل KeePass) استفاده کنید. رمز عبوری انتخاب کنید که حداقل هشت حرف باشد و شامل ترکیبی از حروف، علایم، فاصله باشد. از اطلاعات شخصی مانند نام، تاریخ یا محل تولد خودتان یا اطلاعاتی که قابل حدس زدن باشند در رمز عبورتان استفاده نکنید. مهم تر از همه، رمز عبور خود را حداقل هر سه ماه به طور مداوم عوض کنید.
4. از شماره تلفن خود در تنظیمات امنیتی شبکه های اجتماعی یا حساب های ایمیل های خود استفاده نکنید. چرا که افراد با دسترسی به شماره شما می توانند چه از راه کنترل پیامک هایتان یا از طریق استفاده از شماره تلفن تان به حساب شما دسترسی پیدا کنند.
5. از پیام رسان های امن استفاده کنید. سیگنال، امن ترین پیام رسانی است که وجود دارد. اگر از سیگنال استفاده می کنید قبل از اینکه هر گفت و گویی را شروع کنید یک گزینه وجود دارد که حذف خودکار پیام هست. این گزینه را حتما فعال کنید.
6. از سرویس های امن ایمیل استفاده کنید. یکی از سرویس های رایگانی که به فعالان مدنی پیشنهاد می شود، سرویس riseup.net است. برای ایجاد حساب کاربری در رایزآپ، نیازمند دعوتنامه از سوی کسی هستید که قبلا در آن عضو شده است چون رایزآپ به روی همه کاربران باز نیست. با فعالانی که در حوزه امنیت اینترنت فعال هستند برای گرفتن دعوتنامه در تماس باشید.
7. و در آخر به یاد داشته باشید که حریم شخصی و امنیت هر چه کم تر به صورت فردی و بیش تر به صورت شبکه ای حفظ می شود. در بسیاری از موارد نفوذ به اطلاعات همکاران شما، می تواند نفوذ به اطلاعات شبکه ای از افراد از جمله شما باشد. با دیگر فعالان یا همکاران تان در سازمان مدنی خود درباره امنیت اینترنت به طور مداوم در تماس باشید و از راهکارهای روز برای حفظ امنیت به صورت جمعی استفاده کنید.